g’
a y r i l i s o n i y
(ekstralingivistik) – tildan tashqariomillari ham bor.Chunki “So’zlarning aniq mazmuni bilan estetik
sifatlari o’zaro bir-birining o’rnini qoplay olmaydi”. Bu hol tarjimada tildan tashqari omillarni ham hisobga olib ish
tutishni taqozo qiladi. Ular – so’zlarning ma’no tovlanishlari, obrazli iboralar va idiomalar, matnning uslubiy bo’yog’i,
asliyatmansub xalq xayoti, tarixi, madaniyati, urf-odatlari, diniy e’tiqodi va marosimlari, o’ziga xos xususiyatlari.
Ma’lum bo’ladiki, so’zning o’zini tarjima qilish- lisoniy, so’z ortidagi ma’noni tarjima qilish, muallif ishora
qilgan tag ma’no- kosa tagidagi nimkosani topish-g’ayrilisoniy muammolar sirasiga kiradi.
Misol uchun, qavm-qardoshlik bilan bog’liq so’zlar.
-
Папа, иди к столу!
-
Атом (otam) va атом (qirg’in quroli)
“перевести дух”- “ruhiyatni tarjima qilmoq”.
Y a q i n va u z o q tillardan tarjima. Tili, xayot tarzi, diniy e’tiqodi yaqin tillardan o’zaro tarjima qilish qator
qulayliklarga ega bo’lib, turli til guruhlariga kiradigan mutlaqo begona, dini va urf-odatlari bir-biriga yot xalqlar tilidan
tarjimaga nisbatan birmuncha o’ng’ay. Ayni paytda, yaqin tillardan tarjimaning ham tarjimonni aldab qo’yadigan o’ziga
xos tafovutlari va nozik jihatlari bor. Chunonchi, Z.Isomiddinovning yozishicha, j o’ r a so’zi o’zbeklarda erkaklarga
nisbatan qo’llansa, turkmanchada u d u g o n a ma’nosida keladi. Yoki o l c h o q so’zi bizda muttaham, pastkash, ablah
kimsani bildirsa, turkmanchada xushfe’l, ko’ngli ochiq kishini anglatadi. Qirg’izchada esa qatiqni ayron deyishadi.
Binobarin, bu so’zlarni o’xshashligiga ishonib, ularni shundoqqina qo’llab bo’lmaydi.
Q a y t a tarjima. Asliyat barchazamonlar va o’quvchilar uchun o’zgarmas bo’lib qolaveradi. Lekin har bir
davr, har bir avlod yangi, zamonaviy tarjima ehtiyoj sezadi. Aytaylik, Sa’diy “Guliston”ining Sayfi Saroyi va Ogahiy
tarjimalari bugungi o’quvchi talabani qondirolmaydilisoniy jihatdan. Shuning uchun XX asrda uning yangi tarjimasi
paydo bo’ldi. Chunki bu tarjimalarning o’zi tarjimaga muhtoj.
Umuman, qayta tarjimaga quyidagi omillar sabab bo’ladi:
-
avvalgi tarjimaning til jihatidan eskirganligi;
-
badiiy jihatdan bo’sh tarjima qilinganligi;
-
vositachi til orqali o’girilganligi;
-
ijodiy bellashuv istagi.
Masalan, braziliya adibi Paulo Koelening “Alkimyogar” asari bir vaqtning o’zida uch tarjimon- Ozod
Sharafiddinov, Ahmad Otaboyev, Aziz Saidlar tarjima qilishdi. Bu, bir tomondan, johon adabiyoti voqea bo’lgan asarga
davr talabi bo’lsa, ikkinchidan, mohir adib “panjasiga panja urish” , o’z iste’dod kuchini sinab ko’rish.
Jamol Kamol ilgari rus tilidan o’girilgan Shekspir fojealarini bevosita ingliz tilidan tarjima qildi. Yoki
Bayronning “Don Juan” asarini Abdulla Sher ingliz, Sulaymon Rahmon rus tilidan tarjima qildilar. Shavkat Rahmon
otashnafas ispan shoiri Garsia Lorka she’rlarini dastlab rus tilidan tarjima qilgan edi. Keyin ispan tilini o’rganib,
bevosita asl nusxadan o’zbekchalashtirgan.
Oybek tarjimasidagi A.S.Pushkinning “Yevgeniy Onegin” she’riy romani asliyatning mazmunini to’la-to’kis
aks ettirgan bo’lsa-da, shaklan buyuk rus shoiri asariga qoyilmaqom emas, badiiy jihatdan ham uncha baland emas edi.
Shuni hisobga olib, oradan yarim asr o’tib, Mirzo Kenjabek uni qayta tarjima qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |