Kasbiy psixologiya

Sotsiometriya metodi.
 
  Bu  tadqiqot  metodiga  AQShlik  Djon  Moreno  asos  solgan  bo’lib,  kichik 
(birlamchi)  guruh  a’zolari  o’rtasida  emotsional,  hissiy  munosabatlarni  bevosita 
o’rganish va darajasini o’lchashda qo’llaniladi. Mazkur metod yordamida muayyan 
guruhdagi    har  bir  a’zoning  o’zaro  munosabatlarini  aniqlash  uchun  uning 
faoliyatida kim bilan ishtirok etishi so’raladi. Olingan ma’lumotlar matritsa, grafik, 
sxema,  jadval,  diagramma  shaklida  ifodalanadi.  Ulardagi  miqdor  ko’rsatkichlari 
guruhdagi odamlarning shaxslararo munosabatlari mazmuni yuzasidan ma’lum bir 
xulosa qiladi. Biroq ma’lumotlar guruhiy munosabatlarning tashqi ko’rinishini aks 
ettiradi xolos. Uni takomillashtirish maqsadida hozirgi vaqtda psixolog olimlar Ya. 
L.  Kolominskiy  va  I.  P.  Volkov  tomonidan  sotsiometriyaning  kichik  guruhlar 
psixologiyasiga  moslab  o’zgartirilgan  variantlari,  ko’rinishlari  ishlab  chiqilganki, 
ular orqali shaxslarning bir – birini tanlashi motivlarini aniqlash mumkin. Ayniqsa, 
sotsiometriyaning  Ya.  L.  Kolominskiy  ishlab  chiqqan  o’zgartirilgan  varianti 
bolalar  jamoasidagi  shaxslararo  munosabatlar  to’g’risida  to’la  axborot  berishga 
yordam beradi. 
  Odatda  o’quvchilardn  quyidagicha  savollarga  javob  berish  talab  qilinadi: 
“Sen sayohatga kim bilan borishni xohlaysan?”, “mashg’ulotlarga kim bilan birga 
tayyorlanishni  istaysan?”,  “Kim  bilan  qo’shni  bo’lib  yashashni  yashashni 
yoqtirasan?”  sinaluvchi  har  uchta  javobdan  bittasini  “eng  ma’qul”  deb  tanlashi 
lozim.  Unga  “avval,  hammadan  ko’ra  ko’proq  kim  bilan  birga  bo’lishini 
xohlasang,  o’shaning  familiyasini  yoz”,  “aytilgan  shartlarga  binoan  uchinchi 
shaxsning familiyasini yoz” deb uqtirish maqsadga muvofiq. 
  Guruhiy  tabaqalanishni  ko’rsatish  uchun  sotsiogramma  to’rtta  “maydon”ga 
ajratiladi. Qizlar doiracha bilan, o’g’il bolalar esa uchburchaklar bilan belgilanadi. 
Doiracha  va  uchburchaklar  soni  familiyalar  soniga  to’g’ri  keladi.  Guruh 
a’zolarining  o’zaro  munosabatlari  doiracha  va  uchburchaklar  strelkalar  bilan 
bog’langanida o’z ifodasini topadi. Eng ko’p munosabatga ega bo’lgan sinaluvchi 
doiraning markazidan o’rin oladi. U guruh a’zolarining eng yoqimtoyi hisoblanadi. 
Shaxslar  bilan  aloqa  o’rnatmagan  sinaluvchi  doiraning  eng  chetidan  joy  oldai. 
Oraliqdagi  “maydon”larga  o’rtacha  va  undan  kamroq  tanlangan  tekshiriluvchilar 

---

50 
 
joylashtiriladi. Shu yo’l bilan birinchidan shaxslararo munosabatlarning darajasi va 
ko’lami aniqlanadi, ikkinchidan qizlar bilan o’g’il bolalar o’rtasidagi ko’rsatkichlar 
taqqoslanadi. Natijalarga qarab guruhdagi munosabatlar va ularning o’ziga xosligi, 
psixologik birini taqozo etuvchanligi haqida xulosalar chiqariladi. Shu bilan birga 
nazariy    va  metodologik  ahamiyatga  molik  g’oyalar,  qonuniyatlar  ilgarisuriladi, 
amaliy  ko’rsatmalar  beriladi,  aniq  tavsiyalar  bildiriladi,  mavzuning  tadqiqot 
istiqboli to’g’risida muloxazalar yuritiladi.