O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

Ma’ruza mashg’ulotlari 

 

114 

 

choralarsiz bolaning keyingi rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 

Nutqiy buzilishini keltirib chiqaruvchi sabablar orasida ekzogen (tashqi) va endogen 

(ichki)  omillar  asosiy  rol  o‘ynaydi.  Bundan  tashqari  (anatomik-fiziologik, 

morfologik),  funksional  (psixogen),  ijtimoiy-psixologik  (atrof-muhitning  salbiy 

ta’siri),  psixonevrologik  (psixik  funksiyalarining  buzilishi  (aqli  zaiflik,  xotira  yoki 

diqqatning buzilishi va boshqalar) sabablarning ham ta’siri sezilarli bo‘ladi.  

Ekzogen-organik  omillar  sirasiga:  bolaning  markaziy  nerv  tizimi  va  uning 

organizmiga  salbiy  ta’sir  etuvchi  omillar  (infeksiya,  jarohatlar,  intoksikatsiya),  turli 

akusherlik  patologiyalari  (bel  torligi,  tug‘ilishning  cho‘zilib  ketishi  yoki  tez  sodir 

bo‘lishi,  yo‘ldoshga  o‘ralib  qolishi,  bolaning  noto‘g‘ri  joylashishi  va  boshqalar), 

malakali akusherlik yordamining ko‘rsatilmasligi, chala tug‘ilish kabi holatlar sabab 

bo‘ladi. 

Hozirgi kunda logopediyada nutqiy buzilishlarni ikki turi ajratiladi: 

tibbiy-psixologik nutqiy buzilish; 

psixologik-pedagogik nutqiy buzilish.  

 

Tibbiy-psixologik  turda  ko‘riladigan  hamma  nutqiy  buzilishlarni  quyidagi  ikki  yirik 

guruhga ajratish mumkin:  

og‘zaki nutqning buzilishi; 

yozma nutqning buzilishi. 

 

Og‘zaki nutqning buzilishi o‘z navbatida quyidagi ikki turga ajratiladi:  

nutq ifodalanishi fonasion tuzishi (nutq talaffuzi) ning buzilishi; 

fikr  strukturali-semantik  (ichki)  tuzilishi  (nutqning  tizimli  yoki  polimorf)ning 

buzilishi  

 

Psixologik-pedagogik  (pedagogik)  klassifikasiyalash  uni  pedagogik  jarayonda 

qo‘llashga  yo‘naltirilgan  bo‘lib,  bolalar  jamoasi bilan  nutqiy  nuqsonlarni tuzatishga 

yo‘naltirilgan  korreksion-rivojlantiruvchi  ta’sir  ko‘rsatish  metodlarini  ishlab 

chiqishga xizmat qiladi. 

Psixologik-pedagogik  (pedagogik)  klassifikatsiyalashga  ko‘ra  nutqning  buzilishi 

quyidagi ikki guruhga ajratiladi: 

1. 

Muomala 

vositalari 

(fonetik-fonematik 

va 

nutqning 

umumiy 

rivojlanmaganligi)ning buzilishi. 

2. Muomala vositalarini qo‘llashdagi buzilishlar. 

Maktab  o‘quvchilarida  nutqi  buzilishini  psixologik-pedagogik  tuzatish.  Nutqiy 

buzilishi  bo‘lgan  bolalarning  psixologik-pedagogik  xususiyatlari.  Nutqiy  buzilish, 

nutqiy  buzilishning  sabablari,  mexanizmlari,  simptomatikasi,  borishi  va  tuzilishi 

---