N. I. Asqarov Yu. T. Isayev

III.2.2. Mediata‟lim dasturlaridan foydalangan holda o‟qitish 

Yurtimiz  sinf  xonalariga  matbuot,  televideniya,  radio,  kino,  video  va 

internetlar olib kirilmoqda. Bularning barchasi media darslar nomi bilan ta‘lim 

jarayonini tashkil etishga yordam bermoqda. 

Shu munosabat bilan maktab ta‘limiga media darslar kiritilmoqda. Media 

darslarning kanday metodik imkoniyatlari bor va ular kanday afzalliklarga ega: 

• O‘quv jarayonida dars sifati, samaradorligini oshirishga yordam beradi. 

Bunday  jarayonda  bir  vaqtni  o‘zida  o‘qituvchi  nazariy  axborotlarni  berish 

---

49 

 

bilan  materiallarni  yukori  darajadagi  zamonaviy  texnika  vositasida  namoyish 

etish  imkoniyatiga  ega  bo‘ladi.  O‘quv  ob‘yektlarini  va  vokealarini 

modellashtiradi, uni avtomatik ravishda test ketma - ketligida namoyish etadi. 

Tasvirini tushiradi. 

•  O‘quv  mehnat  faoliyatlarini  tashkil  etishda  kompyuter  texnikalarini 

ko‘llash, foydalanish imkoniyatini tugdiradi. Shaxsan o‘zlari o‘quv materialini 

amaliyotda sinab, bajarib borish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. 

•  Oquvchining  yakka  tartibda  ishlagan  holda  qiziqish  va  ijodiy  ishlarini 

takomillashtirish imkoniyati yaratiladi. 

•  Multimedia  texnikasi  ularning  o‘quv  mazmunini  o‘zlashtirishlariga 

kizikishini yanada oshiradi. 

•  O‘kuvchida  ko‘rgazma  -  obrazli  ta‘sirda  fikr  yuritishga,  motorik  va 

verbal kommunikativ ko‘nikmalarning shakllanishiga olib keladi. 

•  Axborot  bilan ishlash,  (axborot  kidirish,  zarurlarini  ajrata  bilish,  kayta 

ishlash,  tartibga  keltirish.  Axborotlardan  mazmunni  tushunish.  mantikiy 

yakinlarini  ajratishga  o‘rganadi.  Shular  asosida  axborotni  olish  madaniyati 

shakllanadi. 

Mediata‘limning  bosh  maqsadi  -  asosiylarni  tushunishga  yordam  berish, 

oddiy  yo‘nalishlardagi  media  axborotlar  tilini  o‘rganish;  O‘quvchini  badiiy 

o‘sishi, rivojlanishiga hissa qo‘shish, media tekstlarni malakali tahlil eta olish, 

o‘rgatish va qabul qilish ko‘nikmasini shakllantirishdan iborat. 

Media ta‘limning asosiy  mazmuni  media  madaniyat tilini, uning tarixini 

bilish  (kino  san‘ati,  badiiy  televideniye  va  badiiy  media)  material  tekstlarini 

tushunishdir. 

Uning pedagogik strategiyasi mediatekstlarni badiiy taxlil qila olish, unga 

interpretatsiya asosida baxo bera olishdan iboratdir. Xulosa urnida shuni aytish 

kerakki,  media  qanday  shakllanadi,  u  bir  haqiqatni  ifodalaydimi,  kimning 

manfaatini  ko‘laydi,  uning  mazmuni  nimalardan  iborat  va  o‘quvchilar  uni 

qanday qabul qiladilar. 

---

50 

 

Lekin  shuni  yodda  tutish  kerakki,  mediata‘limning  markazida  o‘quvchi 

shaxsi  turadi,  uning  qizikish,  xoish,  istaklari  hisobga  olinishi,  olingan 

axborotlarga  tankidiy  ko‘z  bilan  qarab,  ularni  tankidiy  fikrlovga  o‘rgatish 

kerak. 

Mediata‘lim  xakidagi  Rossiya  va  chet  ellik  olimlar  fikriga  ko‘ra 

mediata‘lim tarbiyaviy, ta‘limiy akamiyatga ega bo‘lib, o‘quvchilarni o‘quv - 

bilish jarayonida kreativ fikrlashga o‘rgatadi. 

Mediata‘limning o‘quv - bilish jarayoni kuyidagi boskichlardan iborat. 

•  Mediata‘lim  tarixi  xakidagi  bilimlar,  uning  tuzilish  nazariyasini 

o‘rganish - o‘zlashtirish; 

•  Mediatekstlarni  ongli  qabul  kila  olish,  uning  tilini  bilish  va  ―o‘qita 

olish‖  shu  xaqida  tasavvurlarini  kengaytirish,  ko‘rish  orkali  xotirasini 

mustaxkamlash,  tankidiy,  mantikiy,  ijodiy,  obrazli,  muammoli  fikr  yuritishni 

o‘rganish; 

•  Media  materiallarni  kreativ  fikrlash  orkali  amaliyotda  foydalanishdan 

iborat. 

Mediata‘limning  eng  muhim  vazifalaridan  biri  o‘sib  kelayotgan  yangi 

avlodni tobora jadallashib borayotgan axborotlar okimida xar xil axborotlarni 

olish,  tushunib  yetish,  uni  inson  psixikasiga  ta‘sirini  bilish  va  undan  to‘g‘ri, 

maqsadli foydalanishga olib keladi. 

Mediata‘lim  olingan  axborotlarni  integratsiya  qilish  shu  asosida  shaxsiy 

fikrini bildirish va qayta olishga chorlaydi. O‘z fikrini erkin bildirish, shaxsiy 

rivojlanish,  turli  informatsion  guruhlarga  qarshi  fikr  bildirish  orqali  uning 

ijtimoiy  jamiyatdagi  faolligi  oshadi.  Media  axborotlardan  faol  va  to‘g‘ri 

foydalanish  madaniyati  shakllanadi.  Shu  orqali  berilayotgan  axborot  hakida 

fikr yurita boshlaydi [29, 30]. 

Mediata‘limda  o‘quvchi kreativ  fikr  yuritadi,  ya‘ni  yangi tushunchalarni 

o‘zlashtira  boshlaydi.  Jumaladan,  ―fabula‖,  ―syujet‖,  ―mavzu‖,  konflikt, 

kompozitsiya  ―kadr‖,  ―plan‖,  ―montaj‖  kabi  tushunchalarni  o‘quv  jarayoniga 

aloйadorlikda tushunib, amalda ko‘llab, o‘zlashtirib boradi. 

---

51 

 

Shuning uchun ham media - darslar: 

• ―Badiiy - immitatsiyali‖ — kichik ssenariyalar, minissenariya, media  - 

tekstlar tuzish, uni interfaol usulda namoyish etish; 

• Teatrlashgan vaziyat hosil qilish, (mediatekst asosida ayrim epizotlarni 

inssenirovka kilish, mediatekst jarayonini namoyish etish); 

•  Tasviriy  -  immitatsiya  tayyorlash  (afishalar  yaratish,  fotoko‘rgazma, 

ma‘lum  mavzuda  asarlardagi  rasmlarni  namoyish  etish)  kabilarni  tushunish, 

qo‘llay olish knikmasini hosil qiladi. 

Masofaviy  ta‘lim  jarayonini  boshqarish  va  nazorat  qilish  asosan  internet 

texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi. O‘qituvchi bilan ta‘lim oluvchilar 

orasidagi o‘zaro aloqalar, ta‘lim oluvchilarning o‘zaro aloqalari elektron pochta, 

internet  aloqalaridan  foydalangan  holda  amalga  oshiriladi.  Bunday  ta‘limni 

amalga oshirishda ta‘lim muassasasining saytida keysga ilova sifatida: 

•  turli  xil  qo‘shimcha  materiallar,  ma‘lumot  -  axborot  vositalari, 

shuningdek, boshqa saytlarga murojatlar; 

• avtomatik boshqaruvni nazarda tutunchi nazariy ishlar, testlar; 

•  ma‘lum  bir  masala  yoki  muammoni  jamoa  ravishda  muhokama  qilish 

uchun tele - konferensiya wep -sajifasi; 

•  maxsus  xonalar,  shuningdek  paydo  bo‘ladigan  muassasalar  savollariga 

javob  topish  hamda  o‘qituvchilarning  konsultatsiyasidan  foydalanish  uchun 

forum; 

• Videokonferensiya (imkon darajasida) joylashtiriladi. 

O‘quv - axborotni taqdim qilishdek alohida yordam funksiyalarini bajarish 

lozim.  Bunday  axborotlar  o‘qituvchi  va  o‘quvchiga  ta‘limning  masadi  va 

vazifalari  hamda  qadriyatlari  asosida  madaniyatimiz,  mintalitetimiz  asosida 

tashkil etilishi kerak. 

Binobarin,  har  qanday,  hattoki  vazifali,  faqat  kutishdan  iborat  bo‘gan 

maxsul, shuningdek, axborot ma‘lumotnoma xarakteridagi kompyuterli o‘qitish 

dasturlarining ham majburiy ravishda pedagogik jhatdan maqsadga muvofiqligi 

tekshirilishi zarur. U shaxsni - rivojlantirish predmeti bo‘lishi va umuminsoniy, 

---

52 

 

milliy  qadriyatlarimiz  mezonlarining  ma‘naviy  hayotdan  milliy  ruxiyatimizga 

mos  bo‘lishi  hisobga  olinmogi  talab  etiladi.  Yuqoridagi  maqsadlarni  amalga 

oshirishda o‘qituvchi shaxsidan, ta‘limda yangi axborot -kommunikatsiyalaridan 

unumli  foydalanish,  masofaviy  ta‘limni  o‘quv  jarayoniga  kiritishda  quyidagi 

texnologiyalardan keng foydalanish va amalda joriy etish talab etiladi. 

Ular: 

•  Elektron  darsliklar,  tyutorlar,  trenajyorlar,  laboratoriya  amaliyotlari,  test 

tizimlaridan iborat kompyuterli o‘qish dasturlari; 

• 

Personal 

kompyuterlar, 

videotexnika,  optik 

diskli 

axborot 

to‘plagichlardan  foydalanish  asosida  yaratilgan  multimedia  texnologiyalari 

asosidagi kitish tizimlari; 

•  Turli  o‘quv  fani,  predmetlari  sohalarida  foydalaniladigan  intellektual  va 

ekspert o‘qitish tizimlari; 

• Fan, o‘quv predmeti sohalari bo‘yicha ma‘lumot bazalari. 

•  Elektron  pochta,  telekonferensiyalar,  lokal  va  aloka  tarmoqlari, 

ma‘lumotlar almashinuvi tarmoklari. 

•  Elektron  kutubxonalar,  markazlashgan  va  tarqoq,  tarmok  holdagi 

nashriyot tizimlarini o‘z ichiga oladi [28, 29, 31].