Berdaq atindag’i qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti Qaraqalpaq til bilimi kafedrasi’



Download 0,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/7
Sana11.01.2020
Hajmi0,71 Mb.
#33187
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
qaraqalpaq tilinde dawisli ham dawissiz fonemalardin mani ayiriwshi belgileri


Til ald  s fonemas .

?

S  fonemas n n’  tiykarg’   ma’ni  ay r wsh   belgileri  til  ald ,  juw s nq ,  u’nsiz 

? ?

?

? ?



?

?

? ? ?



aw zl q  belgileri  won n’  tiykarg’   belgileri  bol p  yesaplanad .  Wol  qaraqalpaq 

? ?


?

?

?



?

tilinde  fonema  retinde  basqa  fonemalarg’a  to’mendegishe  qarama-qars   qoy lad . 

?

?

?



Yerinlik  b  fonemas na,  mur nl q  m  fonemas na,  u’nli  z  fonemas na,  jab s nq   t 

?

? ?



?

?

? ? ?



fonemas na  ma’ni  ay r wsh   belgileri  boy nsha  fonema  retinde  qarama

?

? ?



?

?

-qars  



?

qoy lad .  M sal :  s

?

?

?



? -b,  sol-bol,  s-m,  sal-mal,  s-t,  sal-tal,  s-z,  qaz-qas,  tas-taz  t.b.  S 

fonemas   bulardan  basqa  da  daw ss z  fonemalarg’a  us nday  belgileri  arqal  

?

? ?


?

?

jubaylasad . Bul fonemalar bir



?

-birinen bir belgisi arqal  da yamasa wonnan da ko’p 

?

belgisi  arqal   da  aj ral p  turad .  Ma’selen,  s



?

?

?



?

-b  fonemalar   u’sh  belgisi  menen 

?

aj ral p  turad .  S



?

?

?



-til  ald ,  u’nsiz,  juw s nq   fonema,  al  b

?

? ? ?



-yerinlik,  u’nli,  jab s nq  

? ? ?


fonema.  Bul  belgiler  s  ha’m  b  fonemalar n n’  ma’ni  ay r wsh   belgileri  bolad . 

? ?


? ?

?

?



Biraq yekewi de aw zl q fonema. Bul belgisi jag’ nan yekewi de bir

? ?


?

dey. S ha’m b 

fonemalar   ko’p  oppozitsiyal   fonemalar  qatar na  kiredi.  S

?

?



?

-m  fonemalar  da  ko’p 

oppozitsiyal   fonemalar  qatar na  kiredi.  Sebebi,  wolar  to’rt  belgisi  menen  aj ralip 

?

?



?

turad .  S

?

-til  ald ,  juw s nq ,  u’nsiz,  aw zl q  fonema,  al  m



?

? ? ?


? ?

-yerinlik,  jab s nq

? ? ?, 

mur nl q,  sonor  fonema.  Demek,  to’rt  belgisi  boy nsha  da  bul  yeki  fonema  ay ra 



? ?

?

?



alad   yeken.  S

?

-t  fonemalar   tek  bir  belgisi  menen  g’ana  bir



?

-birinen  aj ralip  turad . 

?

?

S-juw s nq ,  t



? ? ? -jab s nq .  Al  wolard n’  qalg’an  belgileri  birdey:  yekewi  de  til  ald , 

? ? ?


?

?

yekewi de u’nsiz, yekewi de aw zl q fonemalar. S



? ?

-z fonemalar  da bir oppozitsiyal  

?

?

fonemalar.  Sebebi  wolar  bir  belgisi  menen  g’ana  bir-birinen  aj ral p  turad   ha’m 



?

?

?



ma’ni  ay r w  ush n  x zmet  q lad .  S

? ?


?

?

?



?

-u’nsiz,  z-u’nli.  Al  s-z  fonemalar n n’  qalg’an 

? ?

belgileri  birdey:  yekewi  de  til  ald ,  yekewi  de  juw s nq ,  yekewi  de  aw zl q 



?

? ? ?


? ?

fonemalar.  S  fonemas   joqar dag’ day  ma’ni  ay r wsh   belgileri  arqal   basqa 

?

?



?

? ?


?

?

fonemalardan aj ral p turad .



?

?

?  



S fonemas  da daw sl  seslerdin’ ta’sirine ush rap ha’r tu’rli renklerde ayt lad . 

?

? ?



?

?

?



Ma’selen,  a,  i  daw sl lar   menen  qon’s las  kelip  juwan,  a’,  i,  e  daw sl lar   menen 

? ?


?

?

? ? ?



qon’s las  kelip  jin’ishke,  o,  u  daw sl lar   menen  qon’s las  kelip  juwan  ha’m 

?

? ?



?

?

yerinlik,  o’,  u  daw sl lar   menen  qon’s las  kelip  jin’ishke  ha’m  yerinlik  bol p 



? ?

?

?



?

ayt l w   won n’  tiyk

? ? ?

?

arg’   yemes  belgisi  bol p  yesaplanad .    M sal :  sal,  sa’l,  sol, 



?

?

?



?

?

su’lgi, o’s, os, t.b. S fonemas n n’ bunday  s, s, s, s tu’rinde ayt l w  s fonemas n n’ 



? ?

? ? ?


? ?

renkleri yamasa tilde jumsalatug’ n wa’killeri dep atalad . 

?

?  


Qaraqalpaq  tilinde  s  sesi  sh  sesi  menen  qatar  kelip  u’nleslik  n zam   boy nsha 

?

?



?

sh sesine aylan p ayt lad . M sal : bassh

?

?

?



?

?

?-bashsh , qossh



?

?-qoshsh , biraq jaz wda bul 

?

?

yeskertilmeydi.  



Qubla dialektlerde, sonday-aq wo’zbek, tu’rkmen tillerinde s sesinin’ worn na 

?

sh sesi jumsalad . M sal : tas



?

?

?



-tash, qas-qash, tis-tish t.b. 

Til ald  z fonemas .

?

Qaraqalpaq  tilinde  z  sesi  de  wo’zinin’  ma’ni  ay r wsh   belgileri  arqal   basqa 

? ?

?

?



daw ss zlarg’a  fonema  retinde  qarama

? ?


-qars   qoy lad .  Z  fonemas n n’  ay r wsh  

?

?



?

? ?


? ?

?

belgileri  til  ald ,  juw s nq ,  u’nli,  aw zl q  bol p  keliw



?

? ? ?


? ?

?

i  won n’  fonologiyal q 



?

?

belgileri  bol p  yesaplanad .  Wol  u’nsiz  s  fonemas na,  yerinlik  p  fonemas na, 



?

?

?



?

kishkene tillik h fonemas na, jab s nq  g fonemas na, mur nl q n’ fonemas na ha’m 

?

? ? ?


?

? ?


?

basqa daw ss z  fonemalarg’a  us nday belgileri arqal   fonema  retinde  qarama

? ?

?

?



-qars  

?

qoy lad .  Z  fonemas   bul  fonemalardan  bir    belgisi  yamasa  wonnan  da  ko’p 



?

?

?



belgileri arqal  aj ral p turad .  Z

?

?



?

?

-s, qaz-qas, jaz-jas: z-p, qaz-qap, jaz-jap, z-x, zat-



xat,  z-g,  zil-gil,  z-n’  taz-tan’  t.b.  Basqa  da  daw ss z  fonemalar  menen  us lay 

? ?


?

jubaylasad .  Z

?

-s  fonemalar   tek  bir  belgisi  menen  g’ana  aj ral p  turad .  Z



?

?

?



?

-u’nli,  s-

u’nsiz.  Al  wolard n’  qalg’an  belgileri  birdey,  yekewi  de  til  ald ,  yekewi  de 

?

?



juw s nq ,  yekewi  de  aw zl q  fonemalar   bir  oppozitsiyal   fonemalar.  Z

? ? ?


? ?

?

?



-p 

fonemalar  u’sh belgisi menen 

?

bir-birinen aj ral p turad . Z



?

?

?



-til ald , juw s nq , u’nli 

?

? ? ?



fonema,  al  p-yerinlik,  jab s nq ,  u’nsiz  fonema.  Bul  wolard n’  ma’ni  ay r wsh   

? ? ?


?

? ?


?

belgileri  bol p  yesaplanad .  Z  ha’m  p  fonemalar n n’  qalg’an  bir  belgisi  birdey: 

?

?

? ?



yekewi  de  aw zl q  fonemalar.    Z  ha’m 

? ?


p  fonemalar   ko’p  oppozitsiyal   fonemalar 

?

?



qatar na  kiredi.  Z

?

-x  fonemalar   yeki  oppozitsiyal   fonemalar.  Sebebi,  yeki  belgisi 



?

?

menen  ajiral p  turad .  Z



?

?

-til  ald ,  u’nli  fonema,  al  x



?

-kishkene  tillik,  u’nsiz  fonema. 

Bul  belgiler  z  ha’m  x    fonemalar n n’  ma’ni  a

? ?


y r wsh   belgileri  bolad .  Z  ha’m  x 

? ?


?

?

fonemalar n n’ qalg’an yeki belgisi birdey: yekewi de juw s nq , yekewi de aw zl q 



? ?

? ? ?


? ?

fonemalar. Z-g fonemalar  yeki belgisi menen bir

?

-birinen aj ral p turad . Z



?

?

?



-til ald , 

?

juw s nq , al g



? ? ?

-til art , jab s n`q  fonemalar. Bul

?

? ?


?

 belgiler arqal  z ha’m g fonemalar  

?

?

bir-birinen  aj ral p  turad   ha’m  ma’ni  ay r wsh l q  x zmetin  atqarad .  Z  ha’m  g 



? ?

?

? ?



? ?

?

?



fonemalar n n’ yekewi de u’nli, yekewi de aw zl q fonemalar. Bul belgiler jag’ nan 

? ?


? ?

?

yekewi de birdey fonemalar. Z-n’ fonemalar  ko’p oppozit



?

siyal  fonemalar qatar na 

?

?

kiredi.  Sebebi  wolar  to’rt  belgisi  menen  de  bir-birinen  aj ral p  turad .  Z



?

?

?



-til  ald  

?

fonema, al n’-kishkene tillik fonema, z-juw s nq , al n’



? ? ?

-jab s n`q , z

? ?

? -u’nli, n’-sonor, 



z-aw zl q fonema, al n’

? ?


-mur nl q fonemalar. Bul belgiler z

? ?


 ha’m n’ fonemalar n n’ 

? ?


ma’ni  ay r wsh   belgileri  bol p  yesaplanad .  Z  fonemas   basqa  da  daw ss z 

? ?


?

?

?



?

? ?


fonemalar menen wo’zinin’ ma’ni ay r wsh  belgileri menen aj ral p turad . 

? ?


?

? ?


?  

Biz joqar da z fonemas n n’ ma’ni ay r wsh  belgilerin ko’rip wo’ttik. Us nday 

?

? ?


? ?

?

?



ma’ni  ay r wsh   belgileri  menen  bir  qatarda  ma’ni  ay rmaytug’ n  belgileri  de  bar. 

? ?


?

?

?



Ma’selen, z fonemas n n’ z, i daw sl lar  menen qon’s las kelip jin’ishke bol p, o, u 

? ?


? ?

?

?



?

daw sl lar   menen  qon’s las  kelip  juwan  ha’m  yerinlik  bol p,  o’,  u  daw sl lar  

? ?

?

?



?

? ?


?

menen  qon’s?las  kelip  jin’ishke  yerinlik  bol p  ayti l w   z  fonemas n n’  tiykarg’  

?

? ? ?


? ?

?

yemes  fonemalar   bolip  yesaplanad .  Z  fonemasi n n’  bunday  bol p  ayt l w  



?

?

? ?



?

? ? ?


fonologiyal q  jaqtan  a’hmiyetli  yemes.  M sal :  az,  ez,  oz,  o’z,  uz,  iz,  iza  t.b. 

?

?



?

Bunday  z  fonemasinin’  z,  z,  z,  z  tu’rinde  ayt l w   z  fonemas n n’  tilde 

? ? ?


? ?

jumsalatug’ n renkleri yamasa wa’killeri dep atalad . 

?

?  


Z  sesi  so’zdin’  bas nda,  wortas nda,  aq r nda  ush rasa  beredi.  M sal :  zaman, 

?

?



? ?

?

?



?

za’rre, az, qaz, qazan. 

Ay r m  jag’daylarda  z  sesinin’  sh  sesine  ha’m  s  sesine  ayl

? ?


an p  ayt latug’ n 

?

?



?

jag’daylar   da  ush rasad ,  biraq  jaz wda  so’zdin’  tu’biri  saqlan p  jaz lad .  M sal : 

?

?

?



?

?

?



?

?

?



duzsh?-dushsh , so’zshen’

?

-so’sshen’, aw zsha



?

-aw shsha, qazsa

?

-qassa t.b. 



 Til ald  ts fonemasi . 

?

?  

Ts  fonemas n n’  tiykarg’   ma’ni  ay r wsh   belgileri  til 

? ?

?

? ?



?

ald ,  jab s nq ,  u’nsiz, 

?

? ? ?


aw zl q  bol p  keliwi  won n’    fonologiyal q  belgileri  bol p  yesaplanad .  Wol  us  

? ?


?

?

?



?

?

?



belgileri arqal  basqa daw ss z fonemalarg’a fonema retinde qarama

?

? ?



-qars  qoy lad . 

?

?



?

Ts  fonemas   da  basqa  daw ss zlar  s yaql   basqa  daw ss z  fonemalardan

?

? ?


?

?

? ?



  bir  belgisi 

menen de, yeki belgisi menen de yamasa wonnan da ko’p belgileri  menen aj ral p 

?

?

turad . M sal : ts



?

?

?



-d fonemalar  tek bir belgisi menen g’ana aj ral p turad . Ts

?

?



?

?

-u’nsiz, 



d-u’nli.  Bul  belgiler  ts  ha’m  d  fonemalar n  bir

?

-birinen  aj rat p  turad   ha’m



? ?

?

  ma’ni 



ay r w  ush n  x zmet  q lad .  Ts  ha’m  d  fonemalar n n’  qalg’an  belgileri  birdey: 

? ?


?

?

?



?

? ?


yekewi  de  til  ald ,  yekewi  de  jab s nq ,  yekewi  de  aw zl q  fonemalar.  Bul  yeki 

?

? ? ?



? ?

fonema  bir  oppozitsiyal q  fonemalar  qatar na  kiredi.  Ts

?

?

-m  fonemalar   ko’p 



?

oppozitsiyal   fon

?

emalar.  Sebebi,  wolar  u’sh  belgisi  menen  bir-birinen  aj ral p 



?

?

turad .  Ts



?

-u’nsiz,  til  ald ,  aw zl q  fonema,  al  m

?

? ?


-yerinlik,  sonor,  mur nl q  fonema. 

? ?


Us   belgileri  arqal   wolar  bir

?

?



-birinen  aj ral p  turad .  Biraq  yekewi  de  jab s nq  

? ?


?

? ? ?


fonemalar.  Bul  belgisi  jag’?nan  birdey.  Ts-r  fonemalar   yeki  belgisi  menen  bir

?

-



birinen  aj ral p  turad .  Ts

?

?



?

-u’nsiz,  jab s nq ,  al  r

? ? ?

-sonor,  dirildewik  fonemalar.  Bul 



belgiler  wolard n’  ma’ni  ay r wsh   belgileri  ha’m  bir

?

? ?



?

-birinen  aj rat p  turad . 

?

?

?



Wolard n’  qalg’an  belgileri  birdey:  yekew

?

i  de  til  ald ,  yekewi  de  aw zl q 



?

? ?


fonemalar.  

Ts  fonemas   us nday  ma’ni  ay r wsh   belgileri  arqal   basqa  da  daw ss z 

?

?



? ?

?

?



? ?

fonemalarg’a qarama-qars  qoy lad .

?

?

?  



Rus  tilinde  ha’mme  waq t  ts  sesi  juwan  bol p  keledi.  Bizin’  tilimizge  de  rus 

?

?



tilinen kirgen ses bol p ye

?

saplanad . Ko’pshilik jag’daylarda ts sesi s sesine aylan p 



?

?

ayt lad . M sal : kontsert



?

?

?



?

-konsert, protsent-prosent t.b. 



Til ald  Ch fonemas . 

?

?  

Ch  fonemas   wo’zinin’  ma’ni  ay r wsh   belgileri  arqal   basqa  daw ss z 

?

? ?


?

?

? ?



fonemalardan  aj ral p  turad .  Sh  fonemas n n’

?

?



?

? ?   til  ald ,  u’nsiz,  jab s nq ,  aw zl q 

?

? ? ?


? ?

belgileri won n’ tiykarg’  ma’ni ay r wsh  belgileri bol p yesaplanad . Us  belgileri 

?

?

? ?



?

?

?



?

arqal  wol fonema retinde basqa daw ss z fonemalarg’a qars  qoy lad . 

?

? ?


?

?

?  



M sal :  sh

?

?



-l  fonemalar   yeki  belgisi  menen  bir

?

-birinen  aj ral



?

p  turad   ha’m 

?

?

ma’ni  ay r w  ush n  x zmet  q lad .  Sh



? ?

?

?



?

?

-u’nsiz,  jab s nq ,  l



? ? ?

-sonor,  juw s nq  

? ? ?

fonemalar.  Al  wolard n’  qalg’an  belgileri  birdey:  yekewi  de  til  ald ,  yekewi  de 



?

?

aw zl q  fonemalar  qatar na  kiredi.  Sh



? ?

?

-m  fonemalar   ko’p  oppozitsiyal   fonemalar. 



?

?

Sebebi  wolar  u’sh  belgisi  arqal   aj ral p  turad   ha’m  ma’ni  ay rad .  Sh



?

?

?



?

?

?



-til  ald , 

?

u’nsiz,  aw zl q  fonema,  al  m



? ?

-yerinlik,  sonor,  mur nl q  fonema.  Biraq  yekewi  de 

? ?

jab s nq   fonemalar.  Us   bir  belgisi  jag’ nan  yeki  fonema  da  birdey.  Sh



? ? ?

?

?



-s 

fonemalar  bir oppozitsiya

?

l  fonemalar. Sebebi wolar bir belgisi menen bir



?

-birinen 

aj ral p  turad .  Sh

?

?



?

-jab s nq ,  s

? ? ? -juw s nq .  Al  wolard n’  qalg’an  u’sh  belgisi  birdey: 

? ? ?


?

yekewi de u’nsiz, yekewi de til ald , yekewi de aw zl q fonemalar. 

?

? ?


 

Sh fonemas  tek rus tilenen kirgen so’zlerde 

?

g’ana ush rasad . Biraq  Ch sesi sh 



?

?

sesine aylan p ayt lad . Jaz wda   Ch sesinin’ wo’zi jaz lad . M sal  tochka



?

?

?



?

?

?



?

?

-toshka, 



ocherk-osherk t.b. 

Til ald  sh fonemas .

?

Sh sesi fonema retinde qaraqalpaq tilinde basqa daw ss zlarg’a ma’ni ay r wsh  

? ?

? ?


?

belgileri boy n

? sha to’mendegishe qarama-qars  qoy lad .  Sh fonemas n n’ tiykarg’  

?

?



?

? ?


?

ma’ni  ay r wsh   belgileri  til  ald ,  juw s nq ,  u’nsiz,  aw zl q  belgileri  fonologiyal q 

? ?


?

?

? ? ?



? ?

?

belgileri bol p yesaplanad . Sebebi wol fonema retinde u’nli j fonemas na, yerinlik 



?

?

?



b  fonemas na,  jab

?

s nq   d  fonemas na,  mur nl q  m  fonemas na,  dirildewik  r 



? ? ?

?

? ?



?

fonemas na  ha’m  basqa  da  daw ss z  fonemalarg’a  ma’ni  ay r wsh   belgileri  arqal  

?

? ?


? ?

?

?



qarama-qars   qoy lad   ha’m  solay  yetip  jubaylasqan.  M sal :  sh

?

?



?

?

?



-j,  shoq-joq,  sh-b, 

shar-bar,  sher-ber,  sh-d,  shiq-diq,  shaw-daw,  sh-m,  shay-may  t.b  Mine,  us nday 

?

belgileri  arqal   bir



?

-birinen  aj ral p  turad .  Bul  fonemalard n’  birewleri  bir  belgisi 

?

?

?



?

menen  aj ral p tursa, qalg’an belgileri birdey bolip keledi. M sal : sh

? ?

?

?



-j fonemalar  

?

tek  bir  belgisi  menen  g’ana  aj ral p  turad



? ?

.  Sh


?

-  u’nsiz,  j-u’nli  fonemalar.  Al 

wolard n’ qalg’an  belgileri birdey: yekewi de til ald , yekewi de juw s nq , yekewi 

?

?



? ? ?

de  aw zl q  fonemalar.  Bul  fonemalard   fonologiyada  bir  oppozitsiyal   fonemalar 

? ?

?

?



dep  atayd .  Sh

?

-b  fonemalar   u’sh  belgisi  menen  bir



?

-birinen  aj ral p  turad .  Sh

? ?

?

-til 



ald ,  u’nsiz,  juw s nq   fonema,  al  b

?

? ? ?



-yerinlik,  u’nli,  jab s nq   fonema.  Bul  belgiler 

? ? ?


wolard n’  ma’ni  ay r wsh   belgileri  bolip  yesaplanad .  Biraq  yekewi  de  aw zl q 

?

? ?



?

?

? ?



fonemalar.  Us   bir  belgisi  jag’ nan  wolar  birdey  fonemalar  bolad

?

?



.  Sh  ha’m  b 

?

fonemalar   ko’p  oppozitsiyal   fonemalar.  Sh



?

?

-d  fonemalar   da  yeki  oppozitsiyal  



?

?

fonemalar  qatar na  kiredi.  Sebebi  wolar  yeki  belgisi  arqal   bir



?

?

-birinen  aj ral p 



?

?

turad . Sh



?

-u’nsiz, juw s nq   fonema, al  d

? ? ?

-jab s nq   fonema. Bul belgiler sh  ha’m  d 



? ? ?

fonemalar n n’  ma’ni  ay r wsh   belgileri  bol p  yesaplanad .  Sh

? ?

? ?


?

?

?



-m  fonemal  

?

oppozitsiyal   fonemalar.  Sebebi,  wolar  to’rt  belgisi  menen  de  bir



?

-birinen  aj ral p 

?

?

turad  ha’m ma’ni ay ra alad . Sh



?

?

?



-til ald  fonemas , m

?

?



-yerinlik fonema, sh-u’nsiz al 

m-sonor  daw ss

? z ,  sh

? ?


-juw s nq ,  m

? ? ?


-jab s nq   fonema,  sh

? ? ?


-aw zl q  fonema  al  m

? ?


-

mur nl q fonema.

? ?

 

Sh-fonemas  us nday belgileri arqal  basqa fonemalardan aj ral p turad .



?

?

?



?

?

?  



Sh-fonemas n n’ a, i daw sl lar  menen qon’s las kelip juwan a’, e, i daw sl lar  

? ?


? ?

?

?



? ?

?

menen qon’s las kelip 



?

jin’ishke, o, u daw sl lar  menen qon’s las kelip juwan ha’m 

? ?

?

?



yerinlik o, u daw sl lar  menen qon’s las kelip jin’ishke ha’m yerinlik bol p ayt l w  

? ? ?


?

?

? ? ?



won n’ tiykarg’  yemes belgileri bol p yesaplanad . M sal : shash, shiq, shek, shoq, 

?

?



?

?

?



?

shor,  sho’p,  shum  t.b.  Bunday  sh  fonemas n n’  sh,  sh,  sh  sh  tu’rinde  ayt l w   sh 

? ?

? ? ?


fonemas n n’ renkleri yamasa tilde jumsalatug’ n wa’killeri dep atalad .

? ?


?

?  


Sh  sesi  so’zdin’  bas nda,  wortas nda,  aq r nda  yesitilgen  jerinde  qollan la 

?

?



? ?

?

beredi. M sal : shesh, ash, ko’shpek, ko’sh, ko’r



?

?

peshe, shadl q t.b.



?

 

Til ald  j fonemas .       



?

?

 

J  sesi  wo’zinin’  ma’ni  ay r wsh   belggileri  arqal   qaraqalpaq  tilinde  basqa 

? ?

?

?



daw ss z  fonemalarg’a  fonema  retinde  qarama

? ?


-qars   qoy lad .  J  fonemas n n’  til 

?

?



?

? ?


ald ,  u’nli,  juw s nq ,  aw zl q  belgileri  won n’  tiyk

?

? ? ?



? ?

?

arg’   fonologiyal q  belgileri 



?

?

bol p  yesaplanad .  Sebebi,  wol  fonema  retinde  yerinlik  w  fonemas na,  jab s nq   b 



?

?

?



? ? ?

fonemas na, sonor n fonemas na, mur nl q m fonemas na, ko’mekey x fonemas na 

?

?

? ?



?

?

ha’m  basqa  da  daw ss z  fonemalarg’a  us nday  ma’ni  ay r wsh   belgiler



? ?

?

? ?



?

i  arqal  

?

qarama-qars   qoy lad   ha’m  us lay  jubaylasad .  M sal :  j



?

?

?



?

?

?



? -w,  jaz-waz,  jaq-waq,  j-b, 

jas-bas, jaq-baq, j-n, jaz-naz, jaq-naq, j-m, jol-mol, j-x, jaq-xaq. t.b. 

J fonemas  w fonemas nan belgisi menen aj ral p turad  ha’m ma’ni ay rad . J

?

?



?

?

?



?

? -


u’nli, til ald  fonemas , al w

?

?



-sonor, yerinlik fonema. 

J ha’m w fonemalar n n’ qalg’an belgileri birdey: yekewi de juw s nq , yekewi 

? ?

? ? ?


de  aw zl q  fonemalar.  J

? ?


-b  fonemalar   da  yeki  belgisi  menen  bir

?

-birinen  aj ral p 



?

?

turad .  J



?

-til  ald ,  juw s nq   fonema,  al  b

?

? ? ?


-yerinlik,  jab s nq   fonema.  Bul  belgiler 

? ? ?


wolard n’  ma’ni  ay r wsh   belgileri  bolad .  J

?

? ?



?

? -w,  j-b  fonemalar   yeki  oppozitsiyal  

?

?

fonemalar  qatar na  kiredi.  J



?

-n  fonemalar   ko’p  oppozitsiyal   fonemalar.  Sebebi, 

?

?

wolar  u’sh  belgisi  menen  bir-birinen  aj ral p  turad .  J



?

?

? -u’nli  fonema,  al  n-sonor,  j-



juw s nq , al n

? ? ?


-jab s nq , j

? ? ? -aw zl q fonema, al n

? ?

-mur nl q fonema. Biraq yekewi de 



? ?

til  ald   fonemalar .  Bul  belgisi  jag’ nan  yekewi  de  birdey  fonemalar.  J

?

?

?



-m 

fonemalar  da ko’p oppozitsiyal  fonemalar. Sebebi, wolar to’rt belgisi menen bi

?

?

r-



birinen aj ral p turad . J

?

?



? -til ald  fonemas , al m

?

?



-yerinlik fonema, j-u’nli, al m-sonor, 

j-juw s nq ,  m

? ? ?

-jab s nq ,  j



? ? ? -aw zl q  fonema,  al  m

? ?


-mur nl q  fonema.  J

? ?


-x  fonemalar  

?

yeki  belgisi  menen  bir-birinen  aj ral p  turad .  J



? ?

?

-u’nli,  til  ald   fonemas ,  x



?

?

-



ko’mekey,  u’nsiz  fonema.  Bul  belgiler  j  ha’m  x  fonemalar n n’  ma’ni  ay r wsh  

? ?


? ?

?

belgileri  bol p  yesaplanad .  Al  wolard n’  qalg’an  belgileri  birdey:  yekewi  de 



?

?

?



juw s nq , yekewi de aw zl q fonemalar.

? ? ?


? ?

 

J  sesi  so’zdin’  bas nda  ha’m  wortas nda  ko’plep  ush rasad   da,  al 



?

?

?



?

so’zdin’ 

aq r nda  siyrek  ush rasad .  M sal :  ila’j,  rawaj,  mu’naj,  shaj  t.b.  usag’an  so’zlerde 

? ?


?

?

?



?

g’ana ush rasad .

?



Wo`’zi menen qon’s las kelgen daw sl lard n’ ta’sirine ush rap j fonemas na da 



?

? ?


?

?

?



juwan,  jin’ishke,  juwan  ha’m  yerinlik,  jin’ishke  ha’m  yerinlik  bol p  ayt lad . 

?

?



?

M sal : jas, jel, jol, ju’wen, jen’, jul. Bunday j fonemas n n’ j, j, j, j tu’rinde ayt l w  

?

?

? ?



? ? ?

j  fonemas n n’  renkleri  dep  atalad .  Bunday  bir  foneman n’  ha’r  tu’rli  renklerde 

? ?

?

?



ayt l w  fonologiyal q jaqtan a’hmiyetli yemes.

? ? ?


?

 

Qaraqalpaq  tilinde  so’zdin’  bas nda  keletug’un  j  sesi  wo’zbek  ha’m  tu’rkmen 



?

tilindegi y sesine tuwra keledi. M sal : jaz w

?

?

? -yaz w, jaq



?

-yaq, juldiz-yulduz. t.b. 



Download 0,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish