Microsoft Word 18-mavzu docx

Zaryad tashuvchilarning yarimo’tkazgichlarda kuchli elektr maydon 

ta’siridagi xarakati. 

Yarimo’tkazgich namunasida 

 

kuchlanganlikli elektr maydon hosil qilinsa, bu 

xolda elektronga 

= −

  kuch ta’sir qiladi va u 

= −

∗

 

dreyf  tezlik  oladi,  bunda 

−

  zaryad  tashuvchining  relaksatsiya  vaqti, 

∗

−

 

elektronning effektiv massasi. 

 

U xolda elektronlar tokining zichligi quyidagicha ifodalanadi: 

= −

< >=

< >

∗

=

 

bu  yerda   

−

  elektronlarning  dreyf  harakatchanligi  (odatda  soddagina  kilib 

elektronlar  harakatchanligi  deb  aytiladi).  Agar 

< >

  maydon  kuchlanganligiga 

bog’liq bo’lmasa, u holda tok zichligi Om qonuniga bo’ysunadi: 

=

 

---

−

 kuchsiz elektr maydondagi elektr o’tkazuvchanlik. 

Zaryad  tashuvchilarning  tartibsiz  harakatiga  kuchsiz  tashqi  elektr  maydon  ta’sirida 

vujudga keladigan sekin tartibli harakat (dreyf) qo’shiladi, ammo bunda o’rtacha dreyf 

tezligi  o’rtacha  tartibsiz  (issiqlik)  harakat  tezligidan  juda  kichik  bo’ladi.  Issiqlik 

harakatining o’rtacha tezligi    10

7

 cm/s, o’rtacha dreyf tezligi (kuchsiz maydonda)  10

5

 

cm/s.  Binobarin,  kuchsiz  maydonlar  qaralganda   

= /( + )

  munosabatda 

maxrajdagi  ikkinchi  hadni  tashlab  yuborish  mumkin.  Kuchsiz  elektr  maydonda  Om 

qonuni o’rinli bo’ladi. 

 

Biror 

 kritik maydon kuchlanganligidan boshlab elektr o’tkazuvchanlik  ga 

bog’liq  bo’lib  qoladi,  oqibatda  tok  zichligi  ga  proporsional  bo’lmay  qoladi  (Om 

qonuni buziladi). 

 

Kritik  maydon  kuchlanganligi 

  ni  baholaylik.  Dastavval  kuchli  elektr 

maydon  (

≫

)  dagi  zaryad  tashuvchi  kristall  panjara  nuqsoni  (xususan  fonon) 

bilan  to’qnashganda  maydondan  olgan  ( 

  )  energiyani  kristall  panjaraga  to’la 

uzatishga ulgurmaydi, bu energiyaning bir qismi zaryad tashuvchilarda qolib, ularning 

o’rtacha tezligi energiyasini oshiradi va elektron-kovak gazi temperaturasi oshadi (u 

qiziydi);  zaryad  tashuvchilar  o’rtacha  energiyasining  oshishi  to  ular  bilan  panjara 

orasida  energiya  almashishi  muvozanati  (yangi  statsionar  holat)  qaror  topguncha 

davom etadi. Bu holatda zaryad tashuvchi   maydondan birlik vaqtda olgan energiyani 

shu vaqtda panjaraga berib ulguradi. 

 

Yana ham kuchliroq elektr maydonda optik tebranishlarda sochilish muhim rol 

o’ynaydi. Bunda 

=

!

"#

  ,

=

!

"#

 

bo’ladi va namunadan o’tuvchi tok zichligi 

to’yinadi: 

= %& '( =

(ℏ*/

∗

)

#/

 

bu yerda 

ℏ* −

  optik fonon energiyasi. Biz bu yerda harakatchanlikning kuchli elektr 

maydonga bog’liq bo’lishiga sabab bo’ladigan effekttlarni ko’rdik.