Microsoft Word 18-mavzu docx

dreyf  toki

 

deb  ataladi.  To’la  o’tkazuvchanlik  esa 

elektronli  va  kovakli  o’tkazuvchanliklarning  yig’indisidan  iborat  bo’ladi; 

=

+

 

Elektronlar va kovaklar bir biriga qarama-qarshi harakat qilsada, kovaklarning 

harakati elektronlarning siljishi hisobida sodir bo’lishi sababidan bu toklar qo’shiladi. 

Dreyf  tokining  qiymati  qanday  kattaliklarga  bog’liqligini  aniqlash  uchun  tok 

zichligini tahlil qilish qulayroq.

 

=

+

 

 

Ma‘lumki,  tok  zichligi  o’tkazgichning  ko’ndalang  kesim  yuzasidan  1  s  ichida 

o’tgan zaryad miqdoriga tok zichligi deyiladi. Tok zichligi uchun quyidagini formulani 

yozish mumkin; 

=

 

Bu  yerda 

−

elektronlar  konsentrasiyasi, 

−

elektronning  zaryadi, 

−

  maydon 

ta‘siridagi elektronlar harakatining o’rtacha tezligi. 

 

Elektronlarning harakati davomida kristall panjaradagi atomlar bilan juda ko’p 

marta  to’qnashuvlar  sodir  bo’ladi.  Bir  to’qnashuvdan  ikkinchi  to’qnashuvgacha 

elektron  maydon  tomonidan  tezlanish  oladi  va  shuning  uchun 

−

tezlik  maydon 

 

kuchlanganligiga proporsional bo’ladi: 

=

 

Bu yerda 

= /   −

 elektronlarning harakatlanuvchanligi. 

---

Elektronlar  harakatlanuvchanligi  turli  yarim  o’tkazgichlarda  turlicha  va  u 

harorat  ko’tarilganda,  elektronlarning  kristall  panjaradagi  atomlar  bilan  to’qnashishi 

sababidan, pasayadi. 

=

=

 

Xuddi shu tariqa kovaklar uchun ham tok zichligini yozishimiz mumkin: 

=

=

 

Xususiy yarim o’tkazgichda dreyf tok zichligining to’la qiymati: 

=

+

=

+

=

+

 

Solishtirma o’tkazuvchanlikni to’la qiymati esa: 

=

+

=

(

+

)

 

Shunday 

qilib, 

solishtirma 

o’tkazuvchanlik 

zaryad 

tashuvchilarning 

konsentratsiyasiga 

va 

ularning 

harakatchanligiga 

bog’liq 

bo’ladi. 

Yarim 

o’tkazgichlarda  harorat  oshganda  zaryad  tashuvchilarning  generatsiyasi  hisobiga 

harakatlanuvchi  zaryad  tashuvchilarning  konsentratsiyasi  oshadi,  shuning  uchun 

harorat ko’tarilganda o’tkazuvchanlik oshadi. Eslatib o’tamiz hamma vaqt  

>

 va 

mos ravishda hamma vaqt 

>

.