Mahalla va oila

O‘quvchi xulq (deviatsiya, lot. deviatio -  og‘ish) deb
, kishining 
qilmishlari, faoliyati turi odatiy, umumiy e’tirof etilgan me’yorlardan farq 
qiladigan yoki u o‘zi a’zosi bo‘lgan jamiyat tomonidan qabul qilingan 

---

147
 
 
me’yorlarga mos kelmay, barqaror ravishda ularning ijtimoiy 
me’yorlaridan og‘ishida namoyon bo‘ladigan axloqqa aytiladi. 
Demak, deviant xulqli shaxs deb, birinchi navbatda axloqiy jihatdan 
qarindosh – urug‘lari va do‘stlarining ko‘nglini og‘ritadigan va atrofdagilarning 
hayoti uchun xavf tug‘diradigan shaxslarga (individlarga) aytiladi. 
Me’yor  tushunchasi  tibbiyotda,  psixologiya,  pedagogik,  sotsiologiya  va 
boshqa  fanlarda  keng  qo‘llanilib  kelinadi.  Bu  tushunchaga  aniq  va  yaxlit, 
yagona  ta’rif  berishga  bo‘lgan  intilish  muvaffaqiyatsizlik  bilan  yakunlangan. 
Masalan,  faqatgina  tibbiyotda  olimlar  200  ga  yaqin  ta’rif  berganlar. “Me’yor” 
tushunchasini  ifodalab  berishning  murakkabligi  shundaki,  u  nafaqat 
terminologik,  balki  mazmun,  mohiyat  jihatidan  ham  yagona  ifodaga  ega 
emas. Masalan, axloqiy me’yorlar doimo bir xil, hamma uchun deb belgilana 
olmaydi.  Shu  sababli  ham  ular  birinchidan,  milliy  o‘ziga  xoslik,  bundan 
tashqari  vaqt  o‘tishi  bilan  qayta-qayta  o‘zgarib  turadilar.  AQShda  II  jahon 
urushidan  so‘ng  ikki-uch  o‘n  yilliklar  mobaynida  chekish  odatiy  “me’yoriy” 
hodisa  hisoblangan  bo‘lib,  unga  jamiyatda  bee’tibor  bo‘lganlar.  Hozirda, 
jamiyat  bu  yomon,  sog‘liq  uchun  zararli  odatga  qarshi  turgan  bir  vaqtda, 
chekishga axmoqona xulq belgisi sifatida munosabatda bo‘ladilar. 
Tibbiyot,  psixologiya,  sotsiologiyada  me’yorning  o‘z  ko‘rsatkichlari, 
parametrlari  (o‘lchami),  tavsifnomalari  mavjud.  Me’yorga  muvofiq  bo‘lmagan 
holatlar barchasi boshqa so‘z “me’yordan og‘ishlik” deb yuritiladi. 
Ijtimoiy  pedagogikada  “me’yor”  va  “me’yordan  og‘ishlik”  tushunchalari 
juda  muhimdir.  Ular  bolaning  ijtimoiy  xulq-atvori  rivojlanish  jarayonini 
xarakterlash uchun qo‘llaniladi. 
Xulqiy  og‘ishlik  negativ  va  pozitiv  xarakterga  ega  bo‘lishi  mumkin. 
Masalan,  me’yordan  xulqiy  og‘ishlik  holati  bola  rivojlanishida  ham  aqliy 
norasolik va qobiliyatlilik bo‘lib ifodalanishi mumkin. 
Bola  xulq-atvoridagi  bunday  negativ  xulqiy  og‘ishlik  jinoyatchilik, 
alkogolizm, giyohvandlik va boshqalar sifatida insonning (nafaqat insonning, 
balki jamiyatning) ijtimoiy shakllanishiga  salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Xulq-atvoriga 

---

148
 
 
pozitiv  og‘ishlikka  ijtimoiy  ijodning  barcha  shakllari  taalluqli  bo‘lib,  ular: 
iqtisodiy  tadbirkorlik,  ilmiy  va  badiiy  ijodkorlik  va  boshqalar,  aksincha  eski 
me’yorlar  o‘rniga  almashuvchi  ijtimoiy  tizim  rivojiga  xizmat  qiluvchi  omil 
hisoblanadi.