O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent to‗qimachilik va engil sanoat instituti

 
3-MAVZU. KASBIY ETIKANING  KATEGORIYALARI
 
1.
 
Kasbiy burch. 
2.
 
Vijdon. 
3.
 
Or–nomus (nomus) va obro‗, xushmuomalaliq 
Har birimiz har kuni, hech bo‗lmasa bitta yangi narsa o‗rganamiz. Kimdir bank 
boshqaruvini, kimdir bichish-tikishni  yana kimdir ingliz tilini.....  
Bu  o‗zi  yashayotgan  olamni  yaxshi  bilish    va  o‗zgalar  olamidan  boxabar 
bo‗lish  imkonini  beradi.  O‗rganish  -  yashashning  asosi.  Faqat  shu    tarzda  odam 
atrof  bilan  muloqot    qila  oladi.  YAngilikka,    bilishga  intilish  iqtisodiy,  ijtimoiy, 
siyosiy,  oilaviy  kabi  muxim  munosabatlarni    o‗rganishga  yordam  beradi.  CHunki  
atrofdagilarning  fikri  bilan  hisoblashmay  yashab  bo‗lmaydi.    Qo‗yida  ilova 
qilinayotgan etiket me‘yorlari ham shu maqsadda ko‗llanmaga kiritilmoqda. 
  Kategoriya  grekcha  «kategoria»  so‗zidan  olingan  bo‗lib,  etikaning  asosiy 
tushunchalaridan  hisoblanadi,  axloqning  muhim  tomonlarini  hamda  elementlarini 
o‗zida ifoda qiladi
11
. 
                                                
11 
Золотухина - Аболина Е.В. Курс лекций по этике: Ростов н/Дону: «Феникс». 1999, стр. 78. 

---

 
24 
  Etika  kategoriyalari  deb  jamiyat  va  uning  a‘zolarining  axloqiy,  ya‘ni 
ma‘naviy  boyligini  o‗zida  to‗liq  ifoda  qiladigan  tushunchalar  majmuiga  aytiladi. 
Demaq  etika  kategoriyalari  jamiyat  farovonligiga  va  uning  a‘zolarining  ma‘naviy 
madaniyati  bilan  bog‗liq  bo‗ladi.  Kategoriyalar  tabiatda  ob‘ektiv  mavjud  bo‗lib, 
jamiyatning  rivojlanishi  va  odamlar  madaniy  hamda  ma‘rifiy  saviyasining  oshib 
borishi  bilan  ularning  jamiyat  uchun  ahamiyati  oshib,  mazmuni  esa  chuqurlashib 
boradi.  Kategoriyalarning  zaruriyligining  va  mazmunining  jamiyat  tomonidan 
anglanishi ma‘naviy hamda ma‘rifiy tarbiyaviy ishlar bilan bevosita bog‗liq. 
  Kasbiy etika kategoriyalarining asosiylari quyidagilar hisoblanadi: 
- kasbiy burch; 
-vijdon (diyonat); 
-or-nomus (nomus); 
-obro‗. 
Har  bir  odamning  Vatani  va  o‗zi  yashayotgan  jamiyat  oldida  burchi  bo‗ladi. 
Burch - bu kishining biron shaxs, oila, jamoa, el-yurt, Vatan oldidagi majburiyatini 
anglatuvchi  axloqiy  tushuncha  bo‗lib,  etika  kategoriyasining  eng  asosiysi 
hisoblanadi.  Burchning  o‗ziga  xos  xususiyatlari  mavjud  bo‗lib,  u  insonning  ichki 
kechikmalarini,  ya‘ni  tashqaridan  turib  nazorat  qilinmaydigan  murakkab  ruhiy 
holatini  belgilaydi.  Burch,  qanday  vazifa,  kimning  oldidagi  majburiyat  ekanligiga 
qarab turlicha bo‗ladi: ijtimoiy va shaxsiy burch, oila, ota-onalik burchi, farzandlik 
burchi,fuqarolik burchi, Vatanni himoya qilish burchi va boshqalar. 
Etiket  qoidalari  to‗g‗risida  A.Q.Bayburin,  A.L.Toporkovlar
12
  shunday  fikr 
bildirganlar:  ―Butun  jamiyat  va  uning  har  bir  a‘zosini  hamisha,  har  qanday 
vaziyatda  hurmat  qilish,  o‗zi  bilan  teng  mavqeda  qo‗rish