O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

o'z 
mohiyatiga ko'ra qisqa muddatli bo'lib,  uning yordam ida davlat  moliya 
resurslarini  jalb  etishlik,  ushbu  resurslardan  oqilona  va  tejamkorlik 
bilan  sarflanishini,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  jaray on larni  tartibga  solib 
turish ham da iqtisodiyotning ayrim sohalarini rivojlantirishni o 'z  ichiga 
oluvchi  chora-tadbirlarning  yig'indisidir.  Bu  c h o ra-tadbirlar  o'zaro 
bir-birini  to'ldirib  turuvchi  hisoblanadi.
Davlat  moliya  siyosatini  ishlab  chiqishda  jam iyatdagi  tarixiy  ri- 
vojlanishning  aniq  xususivatlaridan  kelib  c h iq m o g 'i  shart.  Moliya 
siyosatining strategik yo'nalishida  davlatning  mavjud  haqiqiy iqtisodiy 
va moliya imkoniyatlari ham da xalqaro holatlar hisobga olinishi lozim. 
Joriy  xususiyatlar  esa  moliya  siyosatining  taktik  yo'nalishida  amalga 
oshiriladigan chora-tadbirlar orqali bosqichm a-bosqich,  samarali h a m ­
da  tejamkorlik  yo'lidan  foydalanib  am alga  oshiriladi.

---

Biz  moliya  siyosatidagi  strategik  va  taktik  yo'nalishlarning  uzviy 
bog‘liq  holda  olib  borilishini  0 ‘zbekiston  Respublikasini  iqtisodiy 
rivojlantirish  tajribasida  k o ‘rishim iz  m um kin.  Iq tiso d iy o tn i  bozor 
m uno sabatlariga  o ‘tishning  b irin ch i  bosqichida  g‘o yat  m u h im   va 
birinchi  darajali  chora-tadbirlar  h am d a  ustuvor  yo‘nalishlar  sifatida 
quyidagilar  ilgari  surildi.
Moliya  va  soliq  siyosati  sohasida:
—  qattiq  moliyaviy  siyosatni  amalga  oshirish,  davlat  budjetidagi 
defitsitni  iloji  boricha  kamaytirish,  budjetdan  beriladigan  dotatsiyalar 
va  subsidiyalarning  barcha  turlarini  bosqichm a-bosqich  qisqartirib 
borish;
—  budjet  m ab la g ia ri  d a ro m a d   tushganidan  keyingina  taqsim- 
lashtiriladigan  y o ‘ldan  og‘ishmay  borish,  birinchi  darajali,  eng  zarur 
um um davlat  ehtiyojlari  uchungina  budjetdan  mablag‘  ajratish;
—  xalq  x o ‘jaligi  tarm oqlarini,  ayrim  korxonalarni  rivojlantirish 
uchun budjetdan pul bilan  qaytarilmaydigan qilib ta ’m inlash amaliyo- 
tidan voz kechish va ana shu maqsadlar uchun  investitsiya kreditlaridan 
ketig  foydalanish;
—  soliq  tizimini  takoinillashtirish,  budjet  darom adlari  barqaror 
sur’atda  t o ‘ldirib  turilishini  t a ’minlaydigan,  kichik  va  xususiy  korxo- 
nalarning,  chet el kapitali ishtirokidagi,  qishloq xo'jalik mahsulotlarini 
qayta  ishlaydigan  va  xalq  iste ’m oli  m ollarini  ishlab  chiqaradigan 
q o'shm a korxonalarning rivojlanishini  rag‘batlantiradigan pishiq puxta 
soliq  siyosatini  olib  borish.
Albatta,  bu  yuqorida  t a ’kidlab  o'tilgan  ch ora-tadbirlar,  iqtiso- 
diyotning  o ‘sha  davridagi  rivojlanish  holatiga,  m am lak at  aholisini 
ijtimoiy  him oya  qilish  m aqsadida  mablagUarni  shakllantirish  uchun 
soliqlar  stavkalarining  yuqoriligi  h a m d a   sifatan  yangi  iqtisodiyot 
tarm oqlarini  tashkil  qilish  bilan  bog'liq  xarajatlarni  kerakli  moliya 
m ablag‘lari  bilan  ta ’m inlash  u c h u n   zarur  bo‘lgan  majburiy  chora- 
tadbirlar  edi.
Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga bosqichm a-bosqich o ‘tishi- 
ning keyingi bosqichlarida iqtisodiyotning ustuvor sohalari hisoblangan 
Buxorodagi «Qorovulbozor» neftni qayta ishlash birlashmasi,  Asakadagi 
« U z D E U »   yengil  avtom obillar  ishlab  chiqarish  korxonasi,  Samar- 
qanddagi  «Sam ko‘chavto» yuk va yo'lovchi tashuvchi avtomobil ishlab 
chiqarish  korxonasi,  Q ashqadaryodagi  «Sho'rtarigaz»  kimyosanoat 
k o m p le k s la r in in g   ishga  tu s h ir ilis h i  n a tija s id a ,  d a v la t  b u d jetig a  
q o ‘sh im c h a   pul  m ab lag'larin i  kelib  tushishini  t a ’m in ladi.  0 ‘zbe-

---

kistonning  g‘alla  mustaqilligiga  erishishi  natijasida  esa  xorijdan  g ‘alla 
mahsulotlari  im port  qilish  salmog‘i  keskin  kamaydi  va  bu  omil  valuta 
mablag‘larini  tejashga  olib  keldi.
M amlakatimizdagi  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlikning  tez 
sur’atlar  bilan  rivojlanishi  nafaqat  davlat  budjetiga  q o'shim cha  m ab - 
lag‘larning  kelib  tushishi  bilan  birga  aholini  q o ‘shim cha  ish  o ‘rinlari 
bilan  t a ’minladi.
Bu  yuqoridagi  om illar  bilan  bir  qatorda  davlat  budjeti  sarflarining 
omilkorlik  va  m anzilli  sarflanishi  jarayonlari  h a m   amalga  oshirila 
boshladi.  Ushbu  ijobiy  o'zgarishlar  davlatimizning  moliya  siyosatiga 
o ‘z  t a ’sirini  k o 'rsatd i.  2007-yil  25 -dekabrda  tasdiq langan  va  2008- 
yil  1 -y an v a rd a n   kuchga  kirgan  « 0 ‘zb ek isto n   Respublikasi  Soliq 
Kodeksi» va 2000-yil  14-dekabrda qabul  qilingan  0 ‘zbekiston  Respub- 
likasining «Budjet tizimi t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i  m amlakatimizdagi  m o ­
liya siyosatining sifatan yangi  darajaga ko'tarilganligidan  dalolat beradi. 
Davlat  olib  borayotgan  moliya  siyosati  jam iyat  iqtisodiy  manfaatlari 
va aholining ayrim  ijtimoiy guruhlarining talablaridan  kelib chiqadigan 
maqsad  hamda  vazifalar  hal  etilishi  bilan  bog'liqdir.
Shuning  u ch u n   moliya  siyosatini  olib  b orishda  moliya  m exa- 
nizmining ahamiyati kattadir.  Biz mazkur darsligimizning  keyingi para- 
grafida  moliya  siyosatini  amalga  oshirishda  moliya  m exanizm ining 
mohiyati  va  o ‘rnini  yoritishga  harakat  qilamiz.