1-mavzu: Sug’urtaning mohiyati, funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi o’rni

        3.

  Sug’urta  tashkilotining  daromad      va    xarajatlari  tarkibi  bo’yicha     

yuqorida bildirilgan fikr-mulohazalarga asoslanib, uni  aniqlash bo’yicha quyidagi 

uslubiyatni taklif etamiz: 

SM = SMs + SMqs + O’MZo’ (1), 

Bu erda: SM- ishlab topilgan sug’urta mukofotlari summasi; 

SMs – bevosita sug’urtalash bo’yicha sug’urta mukofotlari summasi; 

SMqs – qayta sug’urtalash bo’yicha sug’urta mukofotlari summasi; 

O’MZo’ – o’zlashtirilmagan mukofotlar zaxirasining o’zgarishi. 

UNz = Nz + Nvt (2), 

 

Bu erda: UNz – ko’rilgan zararning umumiy netto qismi; 

Nz – ko’rilgan zararning netto qismi; 

Nvt – qayta sug’urtalash bo’yicha vositachilik to’lovlarining netto qismi. 

Nz =  SM – SQs – (SQqs –SQqsq ) (2.1), 

 

Bu erda: SQs – to’langan sug’urta qoplamalari; 

SQqs – qayta sug’urtalash bo’yicha to’langan sug’urta qoplamalari; 

TSQqsq – qayta sug’urtalash shartnomalariga ko’ra, qayta sug’urtalovchilar 

---

tomonidan to’langan sug’urta qoplamalari. 

Nvt = VTqs + VSqs (2.2), 

 

Bu erda: VTqs – qayta sug’urtalash bo’yicha vositachilik to’lovlari; 

          VSqs – qayta sug’urtalash bo’yicha  vositachilik siylovlari.  

 

Tsx = UNz –(Yuk+SMqsrr+SQs+VTqs+Zm+SQqs) (3) 

 

Bu erda: Tsx – sug’urta xizmatlarining tannarxi. 

Yuk – sug’urta ishini yuritish xarajatlari; 

SMqsrr – qayta sug’urtalash va retrotsessiyaga o’tkazilgan risklar bo’yicha 

hisoblangan sug’urta mukofotlari; 

VTqs- vositachilik to’lovlari va brokerlik siylovlari, qayta sug’urtalash 

tantemlari va yig’imlari; 

Zm – zaxira fondiga o’tkazilgan mablag’lar. 

 

YaD(Z) = D(Z)af + D(Z)bf (4), 

 

Bu  erda:  YaD(Z) – yalpi  daromad  yoki zarar  (soliq  to’langunga  qadar 

bo’lgan daromad yoki zarar); 

D(Z)af- asosiy faoliyatdan olingan  daromad yoki zarar; 

D(Z)bf – boshqa faoliyatdan  daromad yoki zarar. 

 

D(Z)af = Ns + Nz + Nvt + Yuk – DX (4.1), 

 

Bu erda: Ns – sug’urta mukofotlarining netto qismi; 

                DX – davr xarajatlari. 

D(Z)bf =Dbf-Xbf (4.2), 

 

Bu erda: Dbf – boshqa faoliyatdan daromadlar; 

               Xbf  –  boshqa  faoliyatni  amalga  oshirish  uchun  qilingan                

xarajatlar. 

Sug’urta tashkiloti daromadi(foydasi)ni aniqlashning keltirilgan uslubiyatini 

joriy  etish  masalasiga  (7-jadval)  to’xtaladigan  bo’lsak,  bu  borada  sug’urta  ishini 

amalga    oshirish  xarajatlariga    kiritilgan    sug’urta    xizmatlarni    tashkil  etish  va 

sotish  xarajatlari  tarkibi  hamda  moliyaviy  natijalarni  shakllantirish  tartibi 

to’g’risidagi yangi Nizomni ishlab chiqish zaruriyati yuzaga keladi. 

Taklif  etilayotgan  uslubiyatga  ko’ra,  keltirilgan  ma’lumotlarda  ishlab 

topilgan  sug’urta  mukofotlari  summasi  1232223,0  bo’lgan  bo’lsa,  shundan 

910786,8  bevosita  sug’urtalash  mukofotlari,  6741,1  qayta  sug’urtalash  bo’yicha 

mukofotlari  va  nihoyat,  314695,1  so’mini  o’zlashtirilmagan  mukofotlar  summasi 

tashkil etgan. 

To’langan 

sug’urta 

qoplamalari 

1188750,1 

qayta 

sug’urtalash 

shartnomalariga  binoan  qoplama  to’lovlari  bo’yicha  zararlar  506,3;  ko’rilgan 

zararlarning  netto  qismi  1189256,4;  qayta  sug’urtalashga  qabul  qilingan 

---

shartnomalar bo’yicha hisoblangan vositachilik to’lovlari 840,8; qayta sug’urtalash 

bo’yicha  vositachilik  to’lovlarning  netto  qismi  840,8;  sug’urta  ishini  yuritish 

xarajatlari  5136,5;  hisoblangan  vositachilik  hamda  brokerlar  siylovlari,  qayta 

sug’urtalash  tantemlari  va  yig’imlari  321,4;  zararlarni  qoplash  zaxirasiga 

o’tkazilgan mablag’lar 1153961,8 ming so’mni tashkil qilgan. 

Keltirilgan ma’lumotlarga asoslangan holda sug’urta xizmatini ko’rsatishdan 

tushgan  yalpi  foydani  aniqlash  uchun  ishlab  topilgan  mukofotlarning  netto  qismi 

(1232223), ko’rilgan zararlarning   netto qismi  (1189256,4),  qayta  sug’urtalash  

bo’yicha  vositachilik  to’lovlarning  

1-jadval