1-mavzu: Sug’urtaning mohiyati, funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi o’rni

Sug’urta tashkiloti xarajatlarining turlari va ularning tasniflanishi 

t/r 

Xarajat 

turlari 

Xarajatlarning tasnifi 

Asosiy  faoliyat 

bo’yicha 

Maqsadli 

faoliyat 

bo’yicha 

Amalga 

oshirilish vaqtiga 

ko’ra 

1 

Ma’muriy- 

xo’jalik 

yuritish 

xarajatlari 

Sug’urtalash bilan 

to’g’ridan to’g’ri 

bog’liq bo’lmagan 

xarajatlar 

Shartnomani 

amalga oshirish 

xarajatlari 

Shartnomani 

amalga oshirish 

jarayonida 

2 

Vositachilik 

taqdirlashlari

ni undirish 

xarajatlari 

Sug’urta 

operatsiyalarini 

amalga oshirish 

xarajatlari 

Shartnomani 

tayyorlash va 

tuzish xarajatlari 

Shartnomani 

amalga oshirish 

jarayonida 

3 

Reklama va 

marketing 

xizmati 

xarajatlari 

Sug’urtalash bilan 

to’g’ridan-to’g’ri 

bog’liq bo’lmagan 

xarajatlar 

Shartnomani 

tayyorlash va 

tuzish xarajatlari 

Shartnomani 

tuzishga qadar 

4 

Maxsus ish 

qog’ozlarini 

tayyorlash  

xarajatlari 

Sug’urta 

operatsiyalarini 

amalga oshirish 

xarajatlari 

Shartnomani 

tayyorlash va 

tuzish xarajatlari 

Shartnomani 

tuzishga qadar 

5 

Sug’urta 

zaxiralariga 

ajratmalar 

Sug’urta 

operatsiyalarini 

amalga oshirish 

xarajatlari 

Shartnomani 

bajarish 

xarajatlari 

Shartnomani 

amalga oshirish 

jarayonida 

6 

Qayta 

sug’urtalash  

xarajatlari 

Sug’urta 

operatsiyalarini 

amalga oshirish 

xarajatlari 

Shartnomani 

bajarish 

xarajatlari 

Shartnomani 

amalga oshirish 

jarayonida 

7 

Investitsiya 

joylashtiriluvi 

xarajatlari 

Sug’urtalash bilan 

to’g’ridan-to’g’ri 

bog’liq bo’lmagan 

xarajatlar 

Shartnomani 

bajarish 

xarajatlari 

Shartnomani 

amalga oshirish 

jarayonida 

8 

Sug’urta 

qoplamasi 

xarajatlari 

Sug’urta 

operatsiyalarini 

amalga oshirish  

xarajatlari 

Shartnomani 

bajarish 

xarajatlari 

Sug’urta 

hodisasi 

 yuz berganda 

 

-  sug’urta  shartnomasini  tuzish  uchun  oldindan  qilingan    (ish  qog’ozlarini 

tayyorlash,  statistik  ma’lumotlarni  yig’ish,  tarif  hisob-kitoblari  va  shu  kabi) 

xarajatlar; 

-  sug’urta  shartnomasi  tuzish  davrida  qilingan  (xalqaro  terminda 

---

«acquisition») xarajatlar; 

-  sug’urta  shartnomasi  amal  qilish  davrida  qilingan  (masalan,  riskni  qayta 

sug’urtalashga o’tkazish bo’yicha) xarajatlar; 

- sug’urta hodisasi yuz berganda (sabablarini o’rganish va uning oqibatlarini 

tugatish uchun) qilinadigan  xarajatlar. 

Sug’urta  ishini  yuritish  xarajatlarini,  shuningdek,  ayrim  sug’urta  turi  yoki 

shartnomasiga  daxldor  bo’lgan  o’zgaruvchan  va  barcha  tuzilgan  sug’urta 

shartnomalari  portfeliga  aloqador  bo’lgan  doimiy  kabi  guruhlarga  ham  bo’lish 

mumkin.  

Xalqaro  amaliyotda  sug’urta  tashkilotining    xarajatlari  akvizitsiya 

(ommaviy-tashkiliy  kompleks  tadbirlar),  inkassatsiya  (sug’urtaning  ayrim  turlari 

bo’yicha  mukofotlarning  naqd  pullarda  qabul  qilinishi),  likvidatsiya  (sug’urta 

hodisasi  yuz  berganligi  yuzasidan  sug’urtalanuvchi  arizasida  bayon  qilingan 

talablarning qondirilishi) va boshqaruvga oid kabi turlardan iboratdir.   

Sug’urta  tashkiloti  daromad  va  xarajatlarini  sug’urta  faoliyatini  amalga 

oshirish  jarayonidagi  o’rni  va  roliga  qarab  tasniflash  ko’proq  maqsadga 

muvofiqdir.  Ular  quyidagichadir: 

-  sug’urta  himoyasini  ta’minlash  bilan  bog’liq  bo’lgan  (sug’urta 

operatsiyalari hamda investitsiya joylashtiriluvi bo’yicha) daromad va xarajatlar; 

-  sug’urta  himoyasi  bilan  to’g’ridan-to’g’ri  bog’liq  bo’lmagan  boshqa 

daromad va xarajatlar. 

Sug’urta tashkilotining daromad va xarajatlari tarkibi hamda ularni hisoblash 

ko’p  jihatdan  milliy  sug’urta  qonunchiligi  me’yorlariga  ham  bog’liqdir. 

Shuningdek,  sug’urta  tashkilotining  daromad  va  xarajatlariga  amaldagi  soliq 

qonunchiligiga  binoan  to’lanadigan  daromad(foyda)  solig’ining  soliq  bazasini 

aniqlash uslubiyati hamda stavkalari darajasi ham ta’sir etadi.