I iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish uslubi

 
Korxona foydasining mutloq miqdori uning massasini tashkil qiladi. Foyda massasini 
ishlab  chiqarib  xarajatlari  (tannarx)  bilan  taqqoslash  foyda  normasi  yoki  rentabellikni 
ko'rsatadi.
 
 
Amaliyotda foyda normasini hisoblashning ikki variantidan foydalaniladi. Bular foydaning 
joriy sarflarga-korxona xarajatlariga (tannarxga) yoki avanslangan mablag'larga (asosiy va aylanma 
fondlar)  nisbatidir.  Bu  hisob  usullarning  ikkalasi  avanslangan  mablag'larning  aylanish  tezligi 
ko'rsatgichi orqali o'zaro bog'langandir. Bu bog'lanshl quyidagi tarzda ko'rinadi: 
1. R'=(R/W)*100 
 
bu yerda: R' - foyda normasi; R - foyda massasi; W -iqtisodiy va ishlab chiqarish xarajatlari; 
2. R'=(R/Kavans)*100 
bu  yerda:  R  —foyda  normasi;  R  —foyda  massasi;  Kavans  (Asosiy  kapital+Aylanma  kapital)  —
korxona avanslangan mablag'lari yoki asosiy va aylanma kapitalning o'rtacha yillik qiymati. 
 
Foyda  normasi  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  hajmiga  to'g'ri  mutanosib  hamda 
foydalanilgan  avanslangan  mablag'lar  qiymatiga  teskari  mutanosibdir.  Shu  tufayli  foyda  normasi 
korxona ish samaradorligini integral ko'rsatkichi hisoblanadi. 
 
Foydaning  o'sishiga,  chiqarilayotgan  mahsulot  umumiy  hajmi  o'zgarmagan  holda  ikki  yo'l 
bilan:  yoki  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  kamaytirish  xisobiga,  yoki  bahoni  oshirish  hisobiga 
erishish mumkin. Bahoning o'sishi ba'zi iqtisodchilarning foyda normasi ko'rsatgichini bartaraf etib 
bo'lmaydigan qusurga ega bo'lgan va shu sababli samaradorlikni o'lchash uchun mutlaqo yaroqsiz 
ko'rsatgich sifatida tanqid qilishlariga sabab bo'ldi.