Toshkent davlat sharqshunoslik instituti xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik

II  BOB. Koreya Respublikasining tashqi iqtisodiy aloqalarining

rivojlanish xususiyatlari

2.1. Koreya Respublikasi tashqi savdosining tarkibi va geografiyasi

Korеya Rеspublikasining tashqi iqtisodiy siyosatiga eksportga yo`naltirilgan

iqtisodiy siyosat sifatida ta'rif bеradilar. Bu eksportni rivojlantirishga urg`u bеrish

va importni qisqartirish, butun ishlab chiharishni eksportga yo`naltirish va uni

qo`llab quvvatlashni bildiradi.

   Eksportga yo`naltirilgan siyosat quyidagi tamoyillarga asoslandi:

- Eksportga yo`naltirilgan iqtisodiy siyosat ko`lam samarasidan foydalanish,

yangi xorijiy tеxnologiyalar, nou-xaularni joriy etish, mеhnat unumdorligini

oshirishga qaratish;

- Eksportga yo`naltirilgan ishlab chiqarishni rivojlantirish katta miqdordagi

va arzon ishchi kuchi, kеng hajmda xorijiy invеstitsiyalarni jalb etish.

 - Kadrlar tayorlash tizimiga katta invеstitsiyalar. Shuni ta'kidlash kеrakki,

Korеya Rеspublikasi bu davrda xorijiy kapitaldan ko`ra krеditlarni jalb qilishga

katta ahamiyat bеrdi.

- Eksportga yo`naltirilgan ishlab chiharishni rivojlantirish iqtisodiy

o`sishning jadal sur'atlar bilan yuz bеrishini ko`zda tutishi. Dastlabki bosqichda

mеhnat sig`imi katta bo`lgan ishlab chiharishni rivojlantirishga e'tibor bеrildi.

- Davlat tomonidan eksport uchun ishlab chiqarishni har tomondan qo`llab –

quvvatlash.

Korеya Rеspublikasi eksportga yo`naltirilgan ishlab chiqarishni

rivojlantirishda milliy tovarlarning jahon bozorida raqobatbardoshligini oshirmay

muvaffaqiyatga erisha olmasligini tushunib yеtdi va natijada katta miqdorda

xorijiy invеstitsiyalarni jalb etishga kirishdi. Eksportga ishlab chiqaruvchi sanoat

tarmoqlarini qo`llab-quvvatlash tizimini isloh qildi. Bunda sanoatning ayrim

ustuvor tarmoqlarini qo`llab-quvvatlashdan yagona sanoatni rivojlantirish dasturi

ishlab chiqildi. Mamlakatda ochiq eshiklar siyosati amalga oshirila boshladi.

---

- 21 -

Natijada hozirgi davda Korеya Rеspublikasi qudratli eksportchi mamlakatlardan

biriga aylandi. U dunyoning ko`plab mamlakatlari bilan faol savdo olib boradi.

Uch 10 yillik mobaynida ham AQSH Koreya Respublikasining asosiy

iqtisodiy hamkori bo`lib kelgan. Amerika TMK lari qatnashuvida elektron  va

elektronika mahsulotlari ishlab chiqaruvchi firmalar asosan eksportga

yo`naltirilgan mahsulotlar yaratishga yo`naltirilgan edi. 70-80 yillarda bu

firmalarda ishlab chiqilgan mahsulotlarning tahminan 70 % i chetga chiqarilgan.

Janubiy Koreya  eksporti Yaponiya investitsiyalari hisobiga ham o`sdi.

Yaponiya investitsiyalari asosan mehnatga yo`naltirilgan yoki texnik murakkab

bo`lmagan ishlab chiqaruv rivojlanishiga mo`ljallangan edi. Shuni ta`kidlash

qiziqki, bu yo`l bilan biryo`lakay yapon firmalari uchun tashqi bozorga kirishiga

qo`shimcha, yashirin kanal hosil bo`ldi, lekin rasmiy etganda, ular o`z

mahsulotlarini Janubiy Koreya  ichki bozoriga sotishdi.

Natijada, Amerika importidagi Janubiy Koreya  mahsulotlari 1965-1985-

yillarda 10 martaga oshdi (0,3%dan 3 % ga yetdi). 1985-yilda Janubiy Koreyadan

kelayotgan import mahsulotlarini tekstil va kiyim – 13%ini, maishiy elektronika –

12%ini,  mis – salkam 9%ini tashkil etdi.

1996 – yil dekabrda Koreya Respublikasi 35 yil davomida omadli iqtisodiy

rivojlanishidan keyin yetakchi jahon iqtisodi – Iqtisodiy Hamkorlik va Rivojlanish

Tashkiloti (ОЭСР) ga a`zo bo`lgandan keyin rivojlangan davlat maqomini oldi.

Buning  bir vaqtning o`zida salbiy tomoni ham bor edi – tashqi bozorda

rivojlanayotgan mamlakatlargagina beriladigan imtiyozni yo`qotdi.

 

Natijada, 1990 – yilda Janubiy Koreya tashqi savdosi geografik

taqsimlanishida o`zgaruvlar sodir bo`ldi. Janubiy Koreya  importida va eksportida

AQSH ulushi salkam 2 barobar qisqardi. Eksportda 1985 – yilda 35,5 % dan 2004

– yilga kelib 14,4 % ga , hamda importda 1985-yilda 22 %dan 11,9 % ga tushdi.

Shu vaqtning o`zida Koreya Respublikasi tashqi savdo aylanmasida Sharqiy Osiyo

Mamlakatlari, ayniqsa birinchi navbatda Xitoy Xalq Respublikasining ulushi

salkam 2 barobar o`sdi. Sharqiy Osiyo mintaqasining Janubiy Koreya  eksportidagi

---

- 22 -

ulushi 1985-yilda 27,2 % ni tashkil qilgan bo`lsa, 2006 – yilga kelib bu ko`rsatkich

47,6 % ga o`sdi.

Bu davrda Janubiy Koreya  o`zining tashqi savdo tuzilmasini kelib chiqqan

tashqi iqtisodiy aloqalar mintaqaviy taqsimlanishi bilan mos kelish muammosiga

duch keladi. Shuningdek, AQSH ga Janubiy Koreya   metallurgiya mahsulotlari

importi kirib kelishida ham to`siqlarga duch keldi va Janubiy Koreya

mahsulotlari raqobatbardoshligi tushib ketdi ( ba`zi turdagikimyo va neft kimyo

tavarlari, sanoat uskunalari). Yengil sanoat hom ashyosi bilan bu mahsulotga

AQSH ga Janubiy Koreya eksportining tahminan yarmi to`g`rikelardi. Janubiy

Koreyaliklar uchun Amerika bozorida dilemma yuzaga keldi, bunda an`anaviy

eksport tovarlari kirishi yomonlashdi, yangi tovarlar esa (sanoat uskunalar,

innovatsion soha mahsulotlari) hali iste`molchilar ishonchiga kirib ulgurmagan edi.

Oxirgi 30 yil ichida Koreya Respublikasi o`zining eksporti o`sish sur`ati

bo`yicha 1-o`rinni egalladi. Koreya eksportining o`sish sur`ati yiliga o`rtacha 22,4

% ni tashkil qildi. Shu bilan birga 2011 yilga kelib, Koreya eksporti jahon eksporti

hajmining 3% ini tashkil qilib, 555,214 mlrd dollarni tashkil qildi. Umumiy tashqi

savdosi esa o`tgan yilga nisbatan 21,1 % ga o`sib, 1079,627 mlrd dollarni tashkil

qildi. 2011 yilda Koreya Respublikasi eksporti-19 % ga , importi esa 23,3 % ga

o`sdi.

Shuni ta'kidlash kеrakki, ba'zi mamlakatlar bilan Korеya aktiv ba'zilari bilan

passiv savdo balansiga ega. Jumladan, Yaponiya, Saudiya Arabistoni, Avstraliya,

Gеrmaniya, BAA, Qatar, Indonеziya bilan passiv savdo balansiga, Xitoy, AQSh,

Gonkong, Singapur, Tayvan mamlakatlari bilan  aktiv savdo balansiga ega.

Mamlakatning umumiy savdo balansi 2008 yilda boshlab passiv xususiyatga ega

bo`ldi, 2009 yildan to hozirgacha  u yana musbat ko`rsatkichga ega bo`ldi, bunga

yuz bеrgan jahon moliyaviy inqirozini sabab qilib ko`rsatish mumkin.

2008-2010 yillardagi inqiroz Koreya Respublikasining iqtisodiyotiga kuchli

ta`sir qildi. 2008 yilda mamlakatda sanoatda ishlab chiqarishning qisqarishi 26 %

ni tashkil qildi, ishsizlik o`sdi, dollarga nisbatan von kursi ancha tushdi. Inqirozga

va von kursi tushishiga qarshi 2008-yilgi davlat dasturi koreya eksportyorlari

---

- 23 -

uchun yaxshi muhit yaratdi, 2009-yil mobaynida mamlakat iqtisodiyoti asta sekin

tiklandi. Jahon bozorini tiklanishidan so`ng 2010-yilga kelib Koreya iqtisodiyoti

o`sishi tezlashdi. YaIM o`sishi 5,2 % ni tashkil qildi. Ishsizlik esa 4,4 % dan 3,8 %

ga tushdi.

Global moliyaviy iqtisodiy inqiroz oqibatida Janubiy Koreyaning eksport

hajmi 2008-yil oxiridan 2009-yilning 3-choragigacha qisqardi. Jahon iqtisodiyoti

asta sekin tiklanishi 2009-yilning 4-choragidan boshlab Koreya eksporti o`sishi

tiklanishiga olib keldi va 2010-yilning birinchi choragida o`tgan yilning huddi shu

davriga nisbatan 36,2 % ga o`sdi.

Aprel oyida rivojlangan mamlakatlarning eksporti o`sishi o`rtacha 17,6 % ni,

Yangi  Industrial  Mamlakatlarda    esa  21,1  %  ni  tashkil  qildi.  Bu  davrda  Koreya

eksporti o`sish sur`at 29,9 % ni tashkil qildi. Bu esa Koreya iqtisodiyotining to`liq

tiklanganidan dalolat beradi.

Janubiy Yevropa mamlakatlaridagi budjet tanqisligiga qaramasdan Koreya

Respublikasi eksporti o`sishida muvaffaqiyatga erisha oldi. Bozorda yangi

smartfon telefonlarini paydo bo`lishiga qaramay Janubiy koreya mobil telefon

efsporti 18 % ga tushdi, yarim o`tkazgich eksporti 97% ga, avtomabil roslash-57%

ga o`sdi. Kemasozlikda ham asta sekin vaziyat yaxshilandi. Janubiy Koreya

kemasozligiga buyurtma bo`yicha Xitoyni ortda qoldirib, jahon reytingida o`zining

birinchiligiga qaytdi.

Koreya xalqaro savdo assotsiatsiyasi (Korea International Trade Association

– KITA) ma’lumotlari bo’yicha 2010-yil yakunlari bo’yicha Koreya Respublikasi

savdo aylanmasi 2009-yilga nisbatan 29,9% ga o’sdi va qiymat ko’rsatkichida

891,6 mlrd. AQSh dollarini tashkil qildi. Shu bilan birga tashqi savdo balansining

ijobiy saldosi 41,2 mlrd. AQSh dollariga yetdi.

Dastlabki ma’lumotlarga ko’ra, Koreya Respublikasi 2010-yilda dunyoda

savdo aylanmasi hajmi bo’yicha 9-o’rinni, shu jumladan, eksport bo’yicha 7- va

import bo’yicha 9-o’rinni egalladi.

---

- 24 -

2.1.1-jadval