|
ijtimoiy psixologik trening
(IPT)
deb ataladi. IPT - muloqot jarayoniga odamlarni psixologik jihatdan hozirlash,
ularda zarur kommunikativ malakalarni shakllantirishdir. Eng muhimi IPT
mobaynida odamlarning muloqot borasidagi bilimdonligi ortadi.
Muloqotda nizolar holatlar va shaxs toifalari
O`z vaqtida Banopart Napoleon shunday yozgan ekan: “Qilich bilan har narsa
qilish mumkin, faqat uning ustiga o`tirib bo`lmaydi”. Bu fikrida u ko`pincha
insonlar o`rtasida bo`lib turadigan nizolarni, ziddiyatlarni nazarda tutgan ekan.
Chunki totalitar yoki diktatorlik boshqaruvi sharoitida ziddiyatlarning bo`lishi
tabiiy bo`lib, uning yagona yechimi - uzil-kesil uni hal qilish choralarini izlash
bo`lgan. Lekin demokratik munosabatlar sharoitidagi rahbar hamda uning qo`l
ostidagilar o`rtasida yoki xodimlar o`rtasida kelib chiqadigan nizolar yoki
ziddiyatlarning tabiati va mohiyati biroz boshqacha bo`ladi.
Avvalo shuni e’tirof etish lozimki, insoniy munosabatlarning har qanday
tizimida ham fikrlarning rang-barang bo`lishi va ular o`rtasida farq bo`lishi
muqarrar xoldir. Lekin ana shunday fikrlardagi farqni salbiy holat deb hisoblab
bo`lmaydi.
Nima sababdan mehnat jamoalarida turli xil nizolar kelib chiqadi. Buning bir
necha sabablari bor:
alohida shaxs va jamoatchilik manfaatlarining mos kelmasligi;
ayrim alohida jamoa a’zolari xatti-harakatlarining ijtimoiy, gruppaviy
normalarga zid kelishi (tartibsizlik, intizomning buzilishi, mahsulotdagi brak,
ishning samarasizligi va b.q.);
jamoa a’zolari qarashlaridagi nomuvofiqliklar;
ishni tashkil etish va mehnatga munosabatdagi farqlar;
ishchi-xodimlar o`rtasidagi vazifalarning to`g`ri taqsimlanmaganligi va h-
zo.
Demak, yuqoridagi holatlarko`p hollarda quyidagi turdagi
nizoli vaziyatlarni
keltirib chiqaradi:
1)
ta’sirning yo`nalishigako`ra: vertikal va gorizontal;
2)
nizoni hal qilish usuliga ko`ra: antogonistik va kelishuvga olib keladigan
nizolar - kompromiss;
3)
namoyon bo`lish darajasigako`ra: ochiq, yashirish, potensial, asosli;
4)
ishtirokchilar soniga ko`ra: shaxsiy, shaxslararo, guruhlararo;
5)
kelib chiqish tabiatiga ko`ra: milliy, etnik, millatlararo, ishlab chiqarish,
hissiy-emotsional.
Agar yuqoridagilarni tahlil qiladigan bo`lsak, “gorizontal nizolar”
hayotda eng ko`p uchraydi. Bunday nomurosozliklar aksariyat hollarda
xodimlar o`rtasida ayrim a’zolarning ishni yaxshilash, yangi ish metodlarini
joriy etish, axloq normalarini himoya qilish, adolat uchun kurash, ilg`or jamoa
a’zolarining shu yerdagi ma’naviy muhitni sog`lomlashtirish borasidagi
fikrlarini ayrimlar tomonidan e’tirozlar bilan qabul qilishi natijasida ro`y
beradi.
“Vertikal nizolar” esa ko`pincha rahbar bilan xodim o`rtasida sodir bo`lib, u
bir qarashda liderlikka da’vogarlik, yuqoridan taz’yiq, pastdan turib boshqa
xodimlar yoki kuchlar atrofida birlashish, saralanishlar oqibatida kelib chiqadi.
Bunda nizoning tashabbuskori va bosh aybdori kimligiga bog`liq tarzda uni xal
qilish usuli tanlanadi. Masalan, agar boshliq xodimning ishga mas’uliyatsizligidan
noroziligi tufayli paydo bo`lgan nizo bilan uning professionalizm borasida xadeb
“O`zini ko`rsatayotganligidan” noroziligi tufayli kelib chiqadigan nizoning ham
farqi bor.
Har qanday nizoning asl tub mohiyati shundaki, uning paydo bo`lishi ayrim
o`
zgarishlarga
olib keladi. Bu o`zgarish ijobiy o`zgarishlarni keltirib chiqarsa, uni
konstruktiv, salbiy oqibatlar yoki xodimlar qo`nimsizligini keltirib chiqarsa,
destruktiv xarakterli deb ataymiz.
Nizolar yuzga kelishida ikki xil shart-sharoit mavjud. Ob’ektiv shart-
sharoitlarga:
•
Mehnat qilish uchun sharoitning yomonligi;
•
Xodimlar orasida majburiyat va vazifalarning noto`g`ri taqsimlanganligi;
•
Boshqaruv tizimidagi nomutanosibliklar;
•
Qo`yilgan vazifalarga mos professionallikni xodimlarda kuzatilmasligi;
•
Ishchi o`rinlarining yetishmasligi tufayli, ishlarning taqsimlanishidagi
adolatsizlik;
•
Mehnatni tashkil etish va mehnatga haq to`lashda adolatsizlik xolatlarini
kuzatilishi.
Nizolar yuzaga kelishida sub’ektiv shart-sharoitlarga:
•
Ishbilarmonlik munosabatlarida negativ yo`llarni ko`rinishi;
•
Shaxslararo munosabatlarda shaxsga oid xususiyatlarning namoyon bo`lishi.
•
Muomalani tashkil etishda no`noqlik va savodsizlikning kuzatilishi.
Har bir nizo alohida hodisa sifatida tahlil qilinadi, lekin ularning barchasiga
xos bo`lgan ayrim qonuniyatlar borki, ularga avvalo uning bosqichlari yoki fazalari
kiradi:
I.
Do'stlaringiz bilan baham: |
