O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

          Xotira haqida tushuncha. Xotira turlari va ularning  qonuniyatlari 
Xotira
  -  atrof-muhitdagi  voqelikni  bevosita  va  bilvosita,  ixtiyoriy  va  ixtiyorsiz 
ravishda,  passiv  va  aktiv  xolda,  reproduktiv  va  produktiv  tarzda,  verbal  va  noverbal 
shaklda, mantiqiy va mexanik yo‟l bilan aks ettiruvchi esda olib qolish, esda saqlash, 
qaytadan esga tushirish, unutish hamda tanish, eslashdan iborat psixik jarayon alohida 
va  umumiylik  namoyon  qiluvchi  ijtimoiy  hodisa,  barcha  taassurotlarni  ijodiy  qayta 
ishlashga  yo‟naltirilgan  mnemik
 
(yunon.  «mnema»  -  xotira)  faoliyat,  psixikaning 
«tanasi» sifatida namoyon bo‟ladi. 
Xotira  shaxs  psixik  faoliyatining  eng  muhim  tarkibiy  qismlaridan  biri  bo‟lib 
hisoblanadi.  Shuni  alohida  ta‟kidlash  kerakki,  xotiraning  bosh  roli  o‟tmishda  yuz 
bergan narsa va hodisalarni aks ettirish bilan cheklanib qolmasdan, balki ham hozirgi, 
ham  kelgusida  amalga  oshirish  rejalashtirilgan  voqelikning  ruyobga  chiqishini 
ta‟minlaydi.  
Inson ko‟rgan, his qilgan va eshitgan narsalarining juda oz miqdorinigina eslab 
qola oladi. Ma‟lum bo‟lishicha, bir vaqtning o‟zida odam ongida 7 tadan ortiq belgiga 
ega  bo‟lgan  ma‟lumotning  qolishi  qiyin  ekan.  Bu  ettita  so‟z,  son,  belgi,  narsaning 
shakli  bo‟lishi  mumkin.  Agar  telefon  raqamlari  8  ta  belgili  bo‟lganda,  uni  yodda 
saqlash ancha qiyin bo‟lardi. Demak, ongning tanlovchanligi va ma‟lumotlarni saralab, 
terib ishlatish yana bir psixik jarayonni - xotirani bilishimiz lozimligini bildiradi.  
Inson  xotirasining  mukammal  bo‟lishi,  ya‟ni  his-kechinmalarimiz,  ko‟rgan-
kechirganlarimizning  mazmuni  to‟laroq  miyamizda  saqlanishi  quyidagi  omillarga 
bog‟liq: 
- esda saqlab qolish bilan bog‟liq harakatlarning yakunlanganlik darajasiga; 
- shaxsning o‟zi shug‟ullanayotgan ishga nechog‟lik qiziqish bildirayotganligi va 
shu ishga moyilligiga; 
-  shaxsning  bevosita  faoliyat  mazmuni  va  ahamiyatiga  munosabatining 
qandayligiga; 
- shaxsning ayni paytdagi kayfiyatiga; 
- irodaviy kuchi va intilishlariga. 
Psixologik  ilmiy  adabiyotlarda  keltirilishicha,  xotira  -  barcha  ruhiy 
jarayonlarning eng muhim tasnifi bo‟lishi bilan bir qatorda, inson shaxsining birligi va 
yaxlitligi,  biologik  va  ijtimoiylik  nisbatini  ta‟minlab  turadi.  Ularning  o‟ziga  xos 

---

78 
 
xususiyatlari,  xossalari,  mexanizmlari  to‟g‟risida  muayyan  tartibda  ma‟lumot  berish 
imkoniyatiga ega.  
Esda  saqlangan  ma‟lumotni  xotiradan  chiqarib  olib,  qayta  tiklash  ham  muhim 
muammo.  Chunki  ko‟pincha  biz  xotiramizda  kechagina  o‟qigan    ma‟lumotning 
borligini bilamiz-u, lekin kerak bo‟lgan vaqtda uni esga tushira olmaymiz. Ma‟lumotni 
xotiradan chaqirib olish omillariga quyidagilar kiradi: 
3-shakl