49
boshqaruvchilar) turi; turmush tarzining xususiyatlari; siyosiy maqsadi va yo‘nalishi; etnik,
hududiy, demgrafik va boshqa belgilari.
Postindustrial mamlakatlar yuqori sinfi sotsial tarkibidagi o‘zgarishlar quyidagilar bilan
birga sodir bo‘lmoqda:
-yirik mulkdorlarning jamiyatda tutgan o‘rni yanada mustahkamlashmoqla;
-bir tomondan, yollanma xodim, ikkinchi tomondan, ishlab chiqarish vositalari egasi
sifatida faoliyat yuritayotgan oliy darajali xodimlar va menejerlar roliningjiddiy ravishda o‘sib
borishi;
-yuqori sinf vakillarining katta siyosatda faolligini o‘sib borayotganligi, ularning siyosiy
maqsadlar uchun moliyaviy xarajatlarini oshib borishi.
Bu sinfning miqdorini faqat taxminan chamalab aytish mumkin: bu ko‘rsatkich iqtisodiy
faol aholining taxminan 3-4 foizini tashkil etadi.
Mashhur tarixchi Arnold Toyinbining fikricha, zamonaviy sivilizatsiya – bu o‘rta sinf
sivilizatsiyasi. Rivojlangan mamlakatlar jamiyati strukturasida o‘rta sinfning hissasi 60-70 foizni
tashkil etadi. Turli ilmiy maktablar o‘rta sinfni sotsial birlik sifatida ajratib ko‘rsatish uchun turli
mezonlardan foydalanadi. Ko‘pincha maqomning o‘zini o‘zi baholashi va daromad mezon
sifatida qo‘llaniladi. G‘arb jamiyatlarining uchdan ikki qismi o‘rta sinfga yaqin daromad oladi,
kambag‘allar va boylar unchalik ko‘p emas, deb hisoblashlar keng tarqaldi. YAna aksariyat
tahlilchilar hozirgi o‘rta sinf ishlab chiqarish vositalariga mayda mulkiy egalik qiluvchilardan
iborat degan fikrni bildiradi.Bu kabi mayda ishbilarmonlar – “eski o‘rta sinf” deb ataluvchi
AQSH fermerlari va Buyuk Britaniya savdo-sotiq korchalonlari 10-15 foizni tashkil etadi.
Rivojlangan mamlakatlardagi “yangi o‘rta sinf” yoki “menejerlar va mutaxassislar sinfi” deb
ataluvchi sotsial birlik 20-25 foizni tashkil etib, ularning aksariyat qismi oliy ma’lumotli
mutaxassislar, aqliy mehnat xodimlari, erkin kasblar vakillaridan iboratdir. Agar asosiy mezon
mehnatning turi sifatida qo‘llanilsa, u holda o‘rta sinfga “oq yoqaliklar”, ya’ni oliy ma’lumotga
ega bo‘lmagan (“pastki o‘rta sinf”) xodimlar ham mansub bo‘ladi. SHuningdek, o‘rta qatlamlarni
bozor munosabatlari va mehnat turidan kelib chiqib aniqlashdan tashqari madaniy va qadriyatli
yo‘nalganligi asosida aniqlash usuli ham keng qo‘llaniladi (3.4.-rasm g‘arbiy Evropadagi
umumiy holatni ifrdalaydi).
O‘rta qatlamlar jamiyatning farovon yashashi uchun zarur bo‘lgan barcha ehtiyojlarni
qondiradi: ishchi o‘rinlari, iste’mol mollari, tibiiy yordam, ilmiy kashfiyotlar va boshq.
Jamiyatshunos olimlarning fikricha, o‘rta qatlamlar – sinflar-muholiflar o‘zaro ixtiloflarini
yumshatuvchi omil sifatida ham namoyon bo‘ladi. Sotsial-iqtisodiy nuqtai nazardan qaraganda,
o‘rta sinfga turli kasblar mehnati ichidagi, shahar bilan qishloq turmush tarlaridagi o‘zaro
ziddiyatlarni kamaytirish tamoyili xosdir. Oila munosabatlarida o‘rta sinf jamiyatning ayollar va
erkaklar uchun teng imkoniyatlar yaratishida, an’anaviy oilalar qadriyatlarini yoyuvchi omil
sfatida namoyon bo‘ladi. Siyosiy jihatdan o‘rta qatlamlar an’analar, me’yorlar, bilimlarni
tashuvchi, yuksak fuqarolik va mustaqil shaxslikni namoyish qiluvchi markazga oid (sentrik)
harakatlarning ijtimoiy tayanchi hisoblanadi.
49
Rivojlangan mamlakatlar jamiyatlari sotsial strukturasida o‘rta qatlamning asosiy o‘rinni
egallashi, pastki qatlamlar o‘rtasida onda-sonda ijtimoiy-siyosiy tanglikning o‘sishiga
qaramasdan, jamiyatni barqaror ravishda yashashi uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Bu kabi
tangliklar ko‘pchilikning (o‘rta sinfning) betaraf vaziyatda turishi natijasi o‘laroq yumshatiladi.
Eng muhimi – bu
Do'stlaringiz bilan baham: