Ecologiya MurodovSh lot doc

botanika,

 

zoologiya, 

mikrobiologiya, 

mikologiya

 

(zamburug’, 

qo’ziqorinlar  to’g’risidagi  fan), 

ixtiologiya

  (baliqchilik), 

ornitologiya

 (qushlar to’g’risidagi fan), 

antropologiya

 (insonlarni 

o’rganish) va boshqalarni o’rganadi. 

 

Organizmlarni 

tur 

sifatida, 

muhit 

bilan  o’zaro 

munosabatini  autekologiya  (alohida  ekologiya)  o’rganadi. 

Ekologiyaning  predmeti  muhim  organizmlar  tuzilishidan  tashqari 

populyatsiya, 

 

ekotizim, 

butun 

biosferani 

o’zida 

mujassamlantiradi. 

 

1.3  Muhim  organizmli  biotizimlar.

    Biotizimning  quyi 

bosqichi (darajasi) 

populyatsiya 

hisoblanadi. 

 

 

Populyatsiya  -  bu  o’ziga  o’xshashlardan  ma‘lum 

belgilari  bilan  farqlanadigan,  o’zidan  keyin  nasl  qoldirish 

xususiyatiga  ega,  ma‘lum  makonda  tarqalgan  bir  turga 

mansub individlar yig’indisidir.  

 

 

Ayrim  hollardagina tur  yagona panmikatsiyalardan tashkil 

topgan  bo’ladi.  Ko’p  hollarda  esa  u  yuzlab,  hatto  minglab 

mahalliy  panmikatsiyalarni  o’z  ichiga  oladi.  Panmikatsiyalardagi 

individlar  bir-biridan  yoshi,  jinsi  bilan  odatda,  o’zaro 

chatishadigan  har  xil  avlodlarga,  hayot  bosqichining  turli 

davrlariga, beqaror guruhchalarga (poda, to’da, oila va boshqalar) 

mansubligi bilan farq qiladi. 

 

Populyatsiyalar 

lokal

  ma‘lum  bir  joyga  xos,  mahalliy 

ekologik  va  geografik  qismlarga  bo’linadi.  Lokal  populyatsiyalar 

deganda,  biogeotsenozlarning  iqlim,  tuproq  va  boshqa  sharoitlari 

bo’yicha  alohida  yashayotgan  bir  qancha  turlari  tushuniladi 

(biogeotsenoz  atamasining  mazmuni  1.6  qismda  berilgan). 

Ekologik  populyatsiya  -  biron  bir  biogeotsenozda  yashaydigan 

oddiy  populyatsiyalar  majmuidan  iborat  bo’lib,  qo’shni 

populyatsiyalardan  salgina  ajralganligi  bilan  ham  farq  qiladi. 

Shuning  uchun  ham    ular  faqat  muvaqqat  o’ziga  xos  morfologik 

19 

22 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

www.qmii.uz/e-lib 

 

  muhit  bilan  alohida  birlikni  ifoda  etadi;  har  qanday  tizimlar 

elementi juda yuqori darajada o’z navbatida tizimlar elementi kuyi 

tartibda  bo’lishi  mumkin;  tizim  uchun 

emerjentlik

  xususiyati 

xarakterli hisoblanadi. 

 

Shunday  qilib,  o’zaro  aloqada  bo’lmagan  elementlarni 

(ularning  yigindisi)  bir  butun,  yagona  tizim  sifatida  qarab 

bo’lmaydi. Tizim ierarxik tuzilishiga ega, ya‘ni u yuqori tartibli va 

quyi tartibli elementlar yig’indisi sifatida qaralishi mumkin (tizim 

yonida).  Tizim  mutlaqo  bir  xil  elementlardan  tashqil  topmaydi. 

Xullas,  tizimlar 

emerjentligi

  –  bu  o’zaro  aloqada  bo’lgan 

elementlardan  paydo  bo’ladigan  va  aloxida  elementda 

kuzatilmaydigan  xossalardir. Buni quyidagicha  izohlash mumkin: 

vodorod  va  kislorod  –  gazni  tashqil  etadigan  moddalar,  suv  esa 

ushbu  elementlardan  tashqil  topgan  –  suyuqlik,  lekin  bu  suvni 

agregat  holati  bo’lib,  vodorod  va  kislorodning  agregat  holatidan 

kelib chiqqan emas.