O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

Notijorat tashkilotlar 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  foyda  olishga  intilmaydigan,  faol  iqtisodiy  faoliyat 
bilan  shug‘ullanadigan  bir  nechta  korxonalar  mavjud.  Bunday  notijorat  tashkilotlari 

---

109 
 
tarkibiga  iste’mol  kooperativlari,  jamoat  va  diniy  tashkilotlar,  jamg‘armalar,  uyushmalar 
va boshqalar kiradi. 
Iste’mol  kooperativlari  o‘z  a’zolarining  moddiy  ehtiyojlarini  qondirish  maqsadida 
aksiyaviy  badallarni  birlashtirish  orqali  tashkil  etiladi.  Kooperativ  tomonidan  olingan 
daromad  ustavga  muvofiq  taqsimlanadi,  kooperativ  a’zolari  qo‘shimcha  aktsiyalar  orqali 
qo‘shimcha  yordam  berishadi.  Bunday  kooperativning  nomi  uning  faoliyatining  asosiy 
maqsadi,  shuningdek  "kooperativ"  yoki  "iste’molchilar  jamiyati"  so‘zlarini  o‘z  ichiga 
olishi kerak. 
Jamoat  va  diniy  tashkilotlar  umumiy  manfaatlar,  ilmiy  va  diniy  qarashlar  asosida 
tuziladi. Ular tadbirkorlik faoliyatini faqat o‘zi yaratgan maqsadga erishish uchun amalga 
oshirish huquqiga egadirlar. Ishtirokchilar berilgan mulkka va a’zolik badallariga bo‘lgan 
mulk  huquqlarini  saqlab  qolmaydilar  va  jamoat  va  diniy  tashkilotlarning  majburiyatlari 
bo‘yicha javob bermaydilar. 
Jamg‘armalar  -  bu  fuqarolar,  yuridik  shaxslar  tomonidan  ijtimoiy,  madaniy, 
xayriya, ma’rifiy va boshqa maqsadlarni amalga oshirish uchun ixtiyoriy mulkiy badallar 
asosida tuzilgan, a’zoligi bo‘lmagan notijorat  tashkilotlari. Korxonalar tomonidan fondga 
berilgan  mol-mulk  fondning  mulki  hisoblanadi.  Ta’sischilar  fondning  majburiyatlari 
bo‘yicha  va  fond  o‘z  ta’sischilari  majburiyatlari  bo‘yicha  javob  bermaydi.  Jamg‘arma 
maqsadga  erishish  uchun  zarur  bo‘lgan  tadbirkorlik  faoliyati  bilan  shug‘ullanish, 
shuningdek  tadbirkorlik  subektlarini  tashkil  etish  va  ularda  ishtirok  etish  huquqiga  ega. 
Jamg‘arma  o‘z  mol-mulkidan  foydalanish  to‘g‘risida  yillik  hisobotlarni  e’lon  qilishga 
majburdir. 
Uyushmalar  (yoki  birlashmalar)  tijorat  tashkilotlari  tomonidan  ularning  biznes 
faoliyatini  muvofiqlashtirish,  umumiy  mulkiy  manfaatlarning  vakili  va  himoyasi  uchun 
tuziladi.  Uyushma  a’zolari  o‘z  mustaqilligini  va  yuridik  shaxs  huquqlarini  saqlab 
qoladilar, garchi ular o‘z majburiyatlari uchun ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda 
yordamchi  javobgar  bo‘ladilar.  Uyushma  nomi  "uyushma"  yoki  "birlashma"  so‘zini  o‘z 
ichiga olgan holda uning a’zolari faoliyatining asosiy mavzusini ko‘rsatishi kerak. 
Tijorat  tashkilotlarining  jamg‘armalar  va  birlashmalarda  ishtirok  etishining 
samaradorligi  shundan  iboratki,  ular  uchun  qulay  asoslar  mavjud.  Iqtisodiyotda  firmalar 
bilvosita reklama, o‘qitish va boshqalarni amalga oshiradilar.