Muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

Germaniya inqilobi 
1918  yil  3  noyabrda  Kilda  harbiy  flot  matroslarining  qo‗zg‗oloni  bo‗lib, 
Germaniyada inqilob boshlanib ketdi. Kil shahri qo‗zg‗olonchilar qo‗liga o‗tdi. Inqilob 
bir hafta ichidayoq mamlakatning shimoliy, markaziy va janubiy tomonlariga yoyildi. 
Ayniqsa, poytaxt Berlinda inqilob avj oldi. Bu yerda spartakchilarning chaqirig‗i bilan 
9  noyabrda  umumiy  ish  tashlash  boshlandi  va  qurolli  qo‗zg‗olon  ko‗tarildi. 
Soldatlarning  bir  qismi  qo‗zg‗olonchilarni  qo‗llab-quvvatladi.  Strategik  punktlar 
ishg‗ol  qilindi.  Monarxiya  hokimiyati  ag‗darilib  tashlandi.  Imperator  Vilgelm  11 
Gollandiyaga qochdi.  
 
10  noyabrda  Berlin  Sovetining  birinchi  plenumi  yangi  hukumatni  ―Xalq 
vakillari  Soveti‖ni  tuzdi.  Plenumda  ko‗pchilik  sotsial-demokratlar  va  ―Mustaqil‖ 
sotsial-demokratlar bo‗lganligidan, bu hukumat sotsial-demokratik hukumat edi.  
 
Ebert  va  SHeydemanlar  hukumat  boshliqlari  bo‗lib  oldilar  va  hukumatni  ―Sof 
sotsialistik  hukumat‖  deb  atadilar.  ―Topilmas  mutaxassislar‖  bahonasi  bilan 
hukumatga  burjua  amaldorlari  bir  qancha  sobiq  ministrlar  ham  kiritildi.  Bu  hukumat 
aslida burjua-yunkerlar manfaatlarini himoya qiluvchi burjua hukumati edi.  
 
1918  yil  12  noyabrda  Germaniya  bilan  Antanta  o‗rtasida  Germaniyaning 
batamom  taslim  bo‗lishi  to‗g‗risida  yarash  bitimi  imzolandi.  1918  yilning  16-21-
dekabrida Sovetlarning birinchi umumiy Germaniya syezdi bo‗lib o‗tdi. Syezdda o‗ng 
sotsial-demokratlar  va  ―Mustaqil‖  sotsial-demokratlar  ko‗pchilikni  (485  kishidan  375 
kishi) tashkil etdi. Syezd butun hokimiyatni Ebert hukumati qo‗lida qoldirish va Ta‘sis 
majlisiga saylovlar o‗tkazish to‗g‗risida qaror qabul qildi.  
 
1919  yil  19  yanvarda  Milliy  ta‘sis  majlisiga  saylovlar  o‗tkazildi.  Ko‗pchilik 
o‗rinni  burjua  partiyalari  (Xristian  demokratik  partiya‖,  ―Katolik-Markaz‖  partiya, 
savdo-sanoat  burjuaziya  partiyasi  bo‗lgan  ―Demokratik  partiya‖  sanoat  va  moliya 
magnatlari partiyasi bo‗lgan ―Xalq partiyasi‖ va boshqa partiyalar) egalladi.  
 
1919  yil  6  fevralda  kichik  Veymar  shahrida  Ta‘sis  Majlisi  ochildi.  Shu  kuni 
o‗ng sotsial-demokratlar qo‗lida bo‗lgan ishchi va soldat deputatlari markaziy Soveti 
o‗z  huquq  va  majburiyatlarini  Ta‘sis  Majlisiga  topshirdi.  Germaniya  ishchi 
demokratlari  sovetlari  batamom  tugatildi.  SHeydeman  boshchiligida  sotsial 
demokratlardan,  demokratik  va  katolik  partiyalari  vakillaridan  iborat  yangi  hukumat 
tuzildi. Ebert prezident qilib saylandi.  
 
1919  yil  31  iyulda  Milliy  majlis  tomonidan  qabul  qilingan  konstitutsiyaga 
(Veymar  konstitutsiyasi)  muvofiq  burjua  parlamenti  formasidagi  burjua  respublikasi 
qaror  topdi.  Burjua-yunkerlar  ittifoqida  rahbarlik  burjuaziya  qo‗liga  o‗tdi. 
Konstitutsiyaga  muvofiq,  federativ  tuzum  saqlangan  holda,  markaziy  hokimiyat 
kuchaytirildi. Markaziy hokimiyat - reyxstag (qonun chiqaruvchi organ - quyi palata), 
reyxsrat  (O‗lkalar  vakillari  Soveti-yuqori  palata)  va  prezidentdan  iborat  bo‗lib, 
prezidentga katta huquqlar berildi va uning vakolati yetti yil qilib belgilandi.  
 
Ikki  palatadan  iborat  bo‗lgan  qonun  chiqaruvchi  hokimiyat  ta‘sis  etildi.  Quyi 
palata - Reyxstag yalpi ovoz berish yo‗li bilan saylanar, yuqori palata - Reyxsrat o‗lka 
va viloyatlar vakillaridan iborat bo‗lar edi.  

---

321 
 
 
Reyxstrat  veto  huquqiga  ega  bo‗lgan  nazorat  organi  edi.  Ijroiya  hokimiyati 
rahbari  -  prezidentga  favqulodda  keng  vakolatlar  berilgandi.  U  mamlakat  qurolli 
kuchlari  Reyxsverning  bosh  qo‗mondoni  hisoblanar,  chet  ellarda  davlat  nomidan 
faoliyat olib borar, vazirlar va kanslerni tayinlar va ishdan bo‗shatar edi. U reyxstagni 
tarqatib yuborish va yangi saylovlar belgilash huquqiga ham ega edi.  
 
Konstitutsiyaning 48-moddasi prezidentga favqulodda dekretlar chiqarish, ya‘ni 
mamlakatni  dekretlar  vositasida  boshqarish,  majburlash  choralarini  qo‗llash, 
konstitutsiyaning  muhim  moddalari  amaliyotini  to‗xtatib  qo‗yish  huquqini  berar  edi. 
Amalda  ijroiya  hokimiyat  diktatura  o‗rnatish  uchun  konstitutsiyaviy  asoslarni  qo‗lga 
kiritgandi.  Prezident  vakolatlari  uni  qonun  chiqaruvchi  hokimiyatdan  yuksakka 
qo‗ygan,  u  reyxstagga  ham  bog‗liq  emas  edi,  chunki  yalpi  ovoz  berish  yo‗li  bilan  7 
yilga saylanardi.  
 
Veymar  konstitutsiyasi  davlatdagi  rahbarlik  roli  burjuaziyaga  o‗tganligidan 
dalolat  edi.  Ammo  yirik  yer  egalari  -  pomeshchiklar  ham  o‗zlarining  kuchli 
mavqelarini  saqlab  qolgandilar.  Germaniyada  e‘lon  qilingan  burjua-demokratik 
respublikasi  burjuaziya  siyosiy  hukmronligining  eng  to‗liq  shakli  edi.  Veymar 
konstitutsiyasi  burjuaziyaning  siyosiy  hukmronligini  o‗rnatgan  bo‗lsa-da,  Germaniya 
demokratik kuchlarining ham muhim yutug‗i bo‗ldi.  
 
Sotsial-demokratik  partiya  reyxstagda  ko‗pchilik  o‗ringa  ega  bo‗lmasa  ham, 
Germaniya  hukmron  doiralari  hokimiyatni  sotsial-demokratlar  qo‗liga  topshirishga 
qaror  qildilar.  Germaniya  sotsial-demokratik  partiyasi  (GSDP)  raisi  Fridrix  Ebert 
mamlakat  prezidenti  qilib  saylandi,  partiya  boshqaruvi  a‘zosi  Filipp  SHeydeman  esa 
kansler etib tayinlandi.  
 
1919 yil 31-iyul kuni Veymar shahrida Ta‘sis majlisi inqilobiy omman ing 
demokratik  talablarini  qoniqtiruvchi  konstitutsiyani  qabul  qildi.  Germaniya 
tarixida yangi - Veymar respublikasi davri boshlandi.