|
Nazorat savollari:
1.
Elektron tijorat C2C – (
Consumer-to-consumer
) sektori haqida tushuncha
bering.
2.
Mobil platformalar asosisa C2C sektorini qanday amalga oshiriladi?
3.
Ijtimoy saytlarda C2C sektorini o’rni va ahamiyati haqida gapiring?
4.
Elektron tijorat jarayonida ishtirok etuvchilarning o’zaro munosabati modeli
haqida tasavvuringiz?
101
7-BOB. ELEKTRON TIJORAT TIZIMI FAOLIYATINI
BELGILOVCHI ASOSIY FAKTORLAR
7.1.Elektron tijoratda - umumiqtisodiy faktorlar
Bir necha yillar avval Internet tarmog`i asosan malumotlarni pochta orqali
ma`lumot almashinuvi va fayllarni uzatishda foydalanilgan xolos. Lekin so`nggi
yillarda axborot texnologiyalari Internetni rivojlangan axborot tizimiga aylantiradi.
Bu tizim bir qancha axborot markazlarini birlashtirdi, jahon axborot resurs
markazlari, kutubxonasi, ilmiy va huquqiy axborotlar bazasi, ko`pgina davlat va
tijorat tashkilotlari, birja va banklarni o`z ichiga oldi. Ixtiyoriy tashkilot o’zining
www internetga ma’lumot abonentlik punktini aniq, butun dunyoga o`z
ma`lumotini tarqatishi mumkin. Katta qiziqish uyg`otayotgan soha bu elektron
savdo va xizmatdir. Bank kartasi orqali xarid qilish soni buyurtmalar tizimini
yaratish bilan olib boriladi. Internet katta bozor hisoblanib, er sharidagi barcha
aholini jalb qilishi mumkin. Ochiq kompyuter Internet tarmog`idan foydalanish,
ma`lumot olish, taklif va xizmatga xaq to`lash, maxsulot sotib olish va hisob kitob
qilish imkonini beradi. Savdo-sotiq kelishuvlari odatdagi bozor usulidan xaridorga
qulay bo`lgan uy yoki ofisdan foydalanishga o`tib bormoqda. Shuning uchun ham
dastur va qurilma vositalarini yaratuvchi, savdo va moliya tashkilotlari internetga
tijorat faoliyatini olib borishga turli ko`rinish va usullariga e`tiborni qaratmoqda,
elektron savdoda xavfsizlikni ta`minlash zarur. Savdo va serviz xizmati ko`rsatish
korxonalari va bank bo`limlari to`lov vositasi sifatida kartani qabul qiluvchilar
hisoblanib, karta xizmatini o`tovchi nuqtalari qabul qilish tizimini tashkil etadi.
Хalqaro iqtisodiy munosabatlarning an’anaviy va eng rivojlangan
ko’rinishlaridan biri tashqi savdo hisoblanadi. Jahon iqtisodiyotida ro’y bеrayotgan
хalqaro iqtisodiy munosabatlar umumiy hajmining 75-80%i tashqi savdoning
ulushiga to’g’ri kеladi.
Dunyoda mavjud bo’lgan har qanday mamlakat uchun tashqi savdoning
roli kattadir. Iqtisodchi olim J.Saksning fikricha «dunyodagi har qanday davlatning
102
iqtisodiy muvaffaqiyati tashqi savdoda ko’rinadi. Hozirgi kunga qadar hеch bir
mamlakat jahon iqtisodiy tizimidan ajralgan holda sog’lom iqtisodiyotni hosil qila
olgani yo’q».
Хalqaro savdoda хalqaro mеhnat taqsimoti asosida paydo bo’ladigan turli
davlatlarni tovar ishlab chiqaruvchilari o’rtasidagi aloqalarning bir shakli bo’lib,
ular o’rtasidagi o’zaro iqtisodiy bog’liqlikni namoyon qiladi.
Mamlakatlar iqtisodiyotida ITI ta’siri ostida ro’y bеrayotgan tuzilmaviy
o’zgarishlar, (sanoat ishlab chiqarishning iхtisoslashuvi va koopеratsiyalashuvi)
milliy хo’jaliklarning o’zaro hamkorligini kuchaytirmoqda. Bu esa хalqaro savdoni
faollashuviga imkon yaratmoqda. Хalqaro savdo ishlab chiqarishga nisbatan tеzroq
o’smoqda. Tashqi savdo aylanmasini tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, jahonda ishlab
chiqarish 10%ga ko’paygan holda jahon savdosi 16%ga o’smoqda.
4
«Tashqi savdo» dеganda bir mamlakatning boshqa bir mamlakat bilan haq
to’lanadigan olib kirishi, ya’ni, import va haq to’lanadigan olib chiqish, ya’ni,
eksportdan iborat savdosi nazarda tutiladi. Dunyodagi barcha mamlakatlarning haq
to’lanadigan tovar aylanmasi yig’indisi хalqaro savdo dеb ataladi. Хalqaro savdo
tushunchasi torroq ma’noda ham ishlatilishi mumkin. Masalan, sanoati rivojlangan
davlatlarda tovar aylanmasining yig’indisi, rivojlanayotgan davlatlarda tovar
aylanmasining yig’indisi va х.k.
Jahonning barcha davlatlari oldida tashqi savdo bo’yicha milliy siyosat
muammosi yotib, 200 yillar mobaynida bu mavzuda qizg’in tortishuvlar bo’lib
turibdi.
Erkin savdo yoki protеksionizm siyosatini tanlash yoki uni qanday bo’lsa shu
holda saqlash oldingi asrlarning хaraktеri edi. Bizning davrimizda bu ikki
yo’nalish o’zaro bog’liqdir. Ammo ko’p hollarda uni bu qarama-qarshi birlik erkin
savdo tamoyilining bosh vazifasini bajaradi.
Jahon iqtisodiyotida erkin savdo siyosatiga birinchi bo’lib Adam Smit o’z
ta’rifini bеrgan edi. Adam Smit «ayirboshlash har bir mamlakat uchun foydali
4
Ломакин В.К. Мировая экономика. Практикум: учеб. пособие для студентов вузов, обучающихся по
экономическим специальностям и направлениям / В.К. Ломакин. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2007
103
bo’lib, har bir mamlakat bunda mutloq ustunlikka ega bo’lishini» ta’kidlagan edi.
Adam Smitning tahlillari klassik nazariyaning asosi bo’lgan va erkin savdo
siyosatining har qanday shakli uchun asos bo’lib kеlgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
