Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi «himoyaga ruxsat etildi»

3.Tovarning raqobatdoshligini o‘rganish va baholash usullari. 

 

Prezidentimiz  o‘z  ma’ruzalarida,  “Inqirozga  qarshi  choralar  dasturi 

doirasida  amalga  oshirilgan  yana  bir  yo‘nalish  –  mamlakatimizdagi  eksport 

qiladigan  korxonalarni  qo‘llab  quvvatlash  va  rag‘batlantirish,  eksport  salohiyatini 

mustaxkamlash  bo‘yicha  qabulqilingan  amaliy  choralar  muhim  ahamiyatga  ega 

bo‘ladi.”

9

 deb ta’kidlagan edilar.  

Shunday  ekan  talab,  taklif  va  raqobatsiz  bozorni  tasavvur  etib  bo‘lmaydi. 

Haridorning  tovar  va  xizmatlar  sotib  olish  uchun  qilgan  sarf  harajatlari  ikk 

qismdan iborat. Birinchi tovarga bo‘lgan baho, ikkinchisi uni topishga ketgan vaqt 

va  ishlatish  harajatlaridir.  Ularning  hammasi  jamiyat  uchun  iste’mol  harajatlarini, 

ya’ni  bahosini  tashkil  etadi.  Iste’mol  bahosi  tovarning  harid  qilib  olish  narxidan 

ancha  ko‘p.  Tovarlar  ichida  eng  raqobatdoshi  bo‘lib  boshlang‘ich  bahosi  past 

emas,  iste’molchi  qo‘lida  ishlatilishi  qulayligi,  kam  sarfligi  va  umumiy  harajati 

kamligi  bilan  farqlanadigan  hisoblanadi.  Haridorlar  xajmi  –  harakatini  kuzatish 

shuni ko‘rsatmoqdaki, ular tovarlarni taqqoslashda qaysinii qo‘llash samaradorligi 

(R);  sotib  olish  harajatlariga  (S)  nisbatan  yuqori  bo‘lsa  o‘sha  tovarni  ko‘proq 

tanlashadi. Demak, tovarni raqobatdoshligi (K) umumiy ko‘rinishda bo‘ladi. 

                                                        

9

  I.A.Karimov.  Asosiy  vazifamiz-vatanimiz  taraqqiyoti  va  xalqimiz  farovonligini  yanada  yuksaltirishdir.  T.: 

O‘zbekiston, 2010 yil, 39 bet  

R 

S 

K =  

---

24 

 

Tovarning  raqobatdoshligini  baholash  qo‘yidagi  bosqichlarni  o‘z  ichichga 

oladi: 

a)  bozorni  tahlil  qilib  o‘zimizni  tovarimizga  o‘xshash  tovar  namunasini 

topib olish; 

b)  bizning  tvoar  bilan  solishtiriladigan  tovarlardagi  asosiy  ko‘rsatkichlarni 

belgilash; 

v) 

o‘zimizning 

tovarimizdagi 

integral 

(umumiy) 

raqobatdoshlik 

xususiyatlarini aniqlash. 

Bozordagi  raqobatga  esa  ko‘proq  tovar  sotishni  rag‘batlantirish  vositalari 

xizmat  qiladi.  Asosiy  axborotni  haridorlar  tovar  ishlab  chiqaruvchidan  olinadi. 

Haridorlarni asosan tovarning  iste’mol qiymati qiziqtiradi. Raqobat  bozorda  taklif 

talabdan  yuqori  bo‘lganda  firmalar  ichida  emas  balki  tovarlar  orasida  namoyon 

bo‘ladi.  

Raqobat  asosan  quyidagi  ko‘rinishlarda  bo‘lishi  mumkin:  a)  tovarlarning 

xizmatlari bo‘yicha bir xil ehtiyojni qondirishga qaratilgan raqobat. Masalan, sport, 

kitoblar,  plastinkalar  kishining  madaniy  dam  olishiga  qaratilgan.  Shuning  uchun 

ular  bir-biri  bilan  raqobatchi;  b)  bir  xil  tovarni  har  xil  firmalar  ishlab  chiqarishi 

orqali  bo‘ladigan  raqobat  yoki  bir  xil  firma  tomonidan  har  xil  modifikatsiyadan 

tovar ishlab chiqarish; v) baholar orqali bo‘ladigan raqobat – bu eng ko‘p tarqalgan 

usullaridir.  Bahoni  pasaytirib  bozorni  egallash.  Tovarlarni  iste’mol  qilish 

(ishlatish) jarayonidagi bahosini pasaytirishga elektr yoqilg‘i va material sarflarini 

kamaytirish va xizmat qilish muddatini ko‘paytirish orqali erishish. 

Jahon bozori tajribasida raqobatning quyidagi shart-sharoitlari mavjud: 

1.Agar  raqobatchilar  kuchi  teng  va  strategiyalar  bir-biriga  o‘xshash  bo‘lsa 

bozor muvozanati uzoq saqlanmaydi, ular orasidagi kelishmovchilik susaymaydi.  

2.Raqobatchining g‘ashini keltiradigan harakatlar qilmang. 

3.Sizning raqobatchingiz hamma narsadan xabardor deb biling. 

4.Sizning  harakatlaringiz o‘zingizning  imkoniyatlaringizga  mos ekanligiga 

raqobatchingizni ishontiring. 

 

---

25 

 

Raqobatchilar strategiyasini o‘rganishda quyidagi savollarga javob topiladi: 

1.Boshqa tovarlarning raqobatbardoshligini belgilovchi omillar qaysilar? 

2.Raqobatchi  firmaning  reklama  vositalari  va  sotishni  raqobatlantiruvchi 

usullari? 

3.Qaysi belgilari ishlatilmoqda?