Kasb-hunar ta’limi markazi botir boymetov qalamtasvir

80-rasm.
 
di.  Uning  atrofida  esa,
112

---

bosh  o‘ng  va  chap  tomonga  harakat  qiladi.  Yettinchi  b o ‘yin 
umurtqasining turtib chiqqan qismi yaxshi ko‘rinishi va odamning 
beldan yuqori qomatini chizishda mo‘ljal bo‘lib xizmat qilishi uchun 
ham muhimdir.
Odam qomatini chizish mashqlarida yettinchi bo‘yin umurtqasi 
va  bo‘yinturuq  chuqurchasi  odamning  tik  turgan  qomati  muvo- 
zanatining  o‘qini  aniqlashda  doimo  m o‘ljal bo‘lib  xizmat  qiladi. 
Shu  o‘rinda  quyidagilami  eslab  qolish  kerakki,  yettinchi  bo‘yin 
umurtqasi yelkaning yuqori  chetidan o‘tuvchi gorizontal chiziqda 
joylashadi.  Bu qonuniyatni bilish bo‘yin rasmini to ‘g‘ri chizish va 
boshni yelka kengligi bilan uyg‘unlashtirishga yordam beradi.
Ishga  kirishishdan  awal,  o‘quvchilar  dastlab  tasviming  umu- 
miy shaklini qog‘ozga tushirishadi. Topilgan o‘rta va yon chiziqlar 
asosida bosh suyagining umumiy ko‘rinishi belgilab olinadi.  Bunda 
modelning shartli chegarasi bumn ko‘prigi va ko‘z kosasidan o‘tuv- 
chi  hamda  quloq  darchalarigacha  davom  etuvchi  yuz  va  miya 
qismlarining nisbatlari to ‘g‘ri aniqlanishi lozim.  Bosh suyaklarining 
umumiy  shakli  va  qog‘ozdagi  joylashuvi  aniqlanganidan  so‘ng, 
tasvimi ishlashga kirishiladi.
Bosh suyagining tasviri va uning simmetrik qismlari juft holda 
ishlanadi.  Bosh  suyagining  ushbu  holatdagi  rasmini  chizishda 
o‘quvchi m o‘ljal sifatida o‘rta chiziqdan foydalanadi.  Chizuvchiga 
yaqin joylashgan  ko‘z  kosasining  tashqi  chekkasidan,  yoysimon 
suyak  burchagidan  o‘tuvchi  va  pastki  jag‘  burchagi  bilan  birla- 
shuvchi  shakl  qirrasi  bo‘yicha  yuz  va  yon  taraflar  munosabati 
aniqlanadi. Alohida suyaklaming nisbatlari, miya qopqog‘i balandhgi 
va kengligi,  peshana  suyagi,  yonoq  suyagi, jag‘lar  o‘lchami  katta 
qismlardan  kichik  qismlarga  o‘tish  tartibida  ko‘zdan  kechiriladi. 
Boshqacha qilib aytganda, qismlardan bo‘laklarga tartibida ish olib 
boriladi.
Bosh suyagi 4/3  burilishda tasvirlangani va simmetrik detallar 
har xil yuzalardajoylashganligi uchun  ular o‘rta chiziqqa nisbatan 
turh oraliqlardajoylashadi. Masalan, o‘quvchigayaqinbo‘lgan ko‘z 
kosasi uzoqdagisiga nisbatan perspektiva qonuniga asosan kattaroq 
ko‘rinadi.  Yonoqlar va peshananing  ikki  qismi birinchi  qismidan 
oTchami  b o ‘yicha  farqlanadi.  Parallel  ko‘ndalang  yordamchi 
chiziqlar birlashish  nuqtasi tomon  harakatlanadi,  shuning  uchun 
o‘quvchiga yaqin joylashgan suyaklar uzoqdagilariga nisbatan kat-
113

---

taroq  ko‘rinadi.  Rasm  cliiziqli-konstruktiv  asosda  biroz  yorug‘- 
soya munosabatlari bilan cliiziladi va bunda umumiydan qismlarga 
o‘tish tamoyilidan foydalaniladi. Peshana suyagi va pastki jag‘ suyak, 
keyin yonoqlar va ko‘z  kosalari,  yuqori jag‘  va  (noksimon) burun 
tesliigi belgilanadi.  So‘nggi bosqichda shakllar va bo‘laklami umum- 
lashtirish vazifasi amalga oshiriladi.  Chunki rasmni yakunlash jara- 
yonida qismlar nomutanosibligi yuzaga kelishi kerak.
81-rasm.
114

---

Bosh  suyagi  qismlari joylashuvining  hajmli  ko‘rinishini  to ‘liq 
tasaw ur  etish  uchun  vaqti-vaqti  bilan,  o‘rindan  turib,  modelni 
turli tomonlardan kuzatish va chizishni davom ettirish kerak.  Bosh 
suyagi tasvirini chuqur o‘zlashtirib bo‘lingandan so‘ng Gudonning 
gips  anatomik  «Ekorshe» bosh  shaklini to ‘rt bosqichda tasvirlash 
muhimdir. Bundan asosiy maqsad — bosh suyagi rasmini chizishda 
olgan nazariy bilimlami plastik anatomiyaga oid muskullar tuzilishi 
va ulaming joylashishini ushbu modelda amaliy bajarishdan iborat.
Har  doimgidek  birinchi  bosqich  shaklni  qog‘oz  sirtida  kom- 
pozitsiyaviy  joylashtirish  va  uni  chiziqli  konstmktiv  qurishdan 
boshlanadi.  Ikkinchi  bosqichda  shaklning  b o ‘laklari  geometrik 
shakllar tarzida qurish bosqichi hisoblanadi.  Uchinchi bosqichda 
bosh  shaklining  konstmksiyalari  va  plastik  yechimi  aniqlanadi. 
So‘nggi to ‘rtinchi bosqichda bosh  shaklining  yomg‘-soya  muno- 
sabatlari  aniqlanib,  vazifa yakunlanadi  (81-rasm, 
a,  b,  d,  e).