164
VIII bob. BOZOR SEGMENTATSIYASI VA XARIDORLAR
TURLARI
8.1.
Bozor segmentatsiyasining mohiyati va ahamiyati
Segment so‘zi “
segmentum”
lotin so‘zidan olingan bo‘lib, bo‘lak,
qism, bo‘g‘inlarga bo‘lish, yo‘lak, biror narsaning qismi ma’nolarini
bildiradi.
Bozor segmenti - marketing termini bo‘lib, tovarlar yoki xizmatlar
bozorining bo‘lagi sifatida tariflanadi. Aniqroq qilib aytadigan bo‘lsak,
tovar yoki xizmatlarni muvaffaqiyatli sotish uchun muhim ahamiyatga
ega bo‘lgan, umumlashtiruvchi belgilar bo‘yicha guruhlangan
iste’molchilar yig‘indisiga aytiladi. Umumiy belgilar sifatida, masalan,
umumiy moyilliklar, ehtiyojlar, madaniy va milliy xususiyatlar va h.k.
o‘rin egallaydi.
Bozor segmenti, deganda, aynan iste’molchilar guruhi ko‘zda
tutiladi va o‘z navbatida alohida tovarlar turlari bozor segmentini tashkil
eta olmaydi.
Bozor segmenti bir qancha mezon talablariga mos bo‘lishi lozim.
Bozor segmentining kerakli belgisi bu uning unsuridagi bir xillik,
o‘xshashlikdir. Shunga ko‘ra, sotish xarajatlarini sezilarli qisqarishiga va
ushbu bozor segmentiga xizmat qiluvchi marketing kompleksining
yuqori darajadagi ixtisoslashuviga erishish mumkin. Bozor segmenti
mahsulotni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini minimallashtirish
uchun kompaniya imkoniyatlariga mos keluvchi sig‘imga ega bo‘lishi
lozim. Shu bilan birga qisqarib borayotgan bozor sig‘imi sharoitida
sotish hajmlarini oshirishni oldini olish uchun bozor sig‘imidagi
o‘zgarishlarni muntazam kuzatib borish muhim.
Bozor segmenti mahsulotni qulay sotish kanallarini, iste’molchilar
bilan ikki tomonlama aloqani ta’minlovchi kommunikatsion vositalarni
o‘zida jamlaydi. Aks holda, kompaniyaning sotuv hajmlari qisqarib
boradi. Bozor segmentini to‘g‘ri tanlash uchun iste’molchilarning
kompaniya mahsulotiga bo‘lgan munosabatini aniqlash, mahsulotga
nisbatan o‘xshash talabdagi iste’molchilar guruhini shakllantirish, aynan
165
mazkur tovarni ishlab chiqarish imkoniyatlarini aniqlash, uning
raqobatbardoshligi va iqtisodiy samaradorligini baholash, marketing
dasturini yaratish lozim. Buning uchun maxsus tadbirlar, anketa-
so‘rovnomalar va boshqa marketing tadqiqotlari amalga oshiriladi,
natijalar tahlil qilinib, iste’molchilarning o‘xshashligi va farqli jihatlari
asosida u yoki bu bozor segmenti tanlanadi. Shuni ta’kidlash lozimki,
bozor segmenti bu har doim ham bozorning kichik bir bo‘lagi emas,
balki bir vaqtning o‘zida bir qancha raqobatchi kompaniyalar faoliyat
olib borayotgan bozorning anchagina katta qismidir.
Bozor segmenti – bu bozorning bir bo‘lagi bo‘lib, u o‘zining
iqtisodiy intizomi bo‘yicha tavsiflanuvchi bir xildagi xaridorlar guruhini
ko‘rsatadi. Iste’molchilar talabini qondirishda tovarlarning turi,
modellari, sifat va miqdoriga ko‘ra tabaqalangan holda yondashuv
bo‘lib, ularni guruhlarga ajratishda turli xil mezonlar qo‘llashga
asoslanadi. Bozor bir jinsli hodisa tarzida emas, balki ayrim-ayrim
segmentlar majmuyi tarzida, har bir segment doirasida alohida o‘ziga
xos bir talab namoyon bo‘ladigan hodisa tarzida olib qaraladi.
Segmentlarga ajratish mezonlarini tanlash ko‘p jihatlardan tovar yoki
xizmatning turiga, shuningdek, korxona bozor faoliyatida hal qilmoqchi
bo‘lgan masalaga bog‘liq. Shu sababli bozorni segmentlarga ajratishning
universal mezonlari yo‘q. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, sanoat
tovarlari va keng iste’mol mollari uchun tanlov mezonlari bir-biridan
juda keskin farq qiladi. Rejalashtirish ehtiyojlariga juda mos keladigan
maqbul mezon tovarni bozorda joylashtirish masalalariga umuman
to‘g‘ri kelmasligi mumkin. Segmentlarni aniqlashning ko‘p usullari bor.
Mazkur usullardan biri – iste’molchilar talabiga ko‘ra bozorni bo‘lish.
Faraz qilamiz, muzqaymoq sotib olganlarga 2 ta markaning qaysi
birining ta’mi sifatli va konsistensiyasi yaxshi. Olingan javoblardan
tanlashning aniq strukturasi hosil bo‘ladi. Mabodo muayyan mezon
xaridorlar o‘rtasida paydo bo‘lgan farqlarni izohlab berishga imkon
bermasa, unda boshqa mezonni kiritish va to bu farqlarni ravshan
aniqlashga qadar tadqiqotlarni davom ettirish lozim. Masalan, Kodak
yillar davomida 35 mmli kameralarni ishlatib keldi. Texnik jihatdan
tavsirlari juda sifatli. Ranglarni yorqin ko‘rsatadi. Tanlash uchun kamera
turlari juda ko‘p. Lekin, bu bilan ko‘pchilik professional tasvirchilarni
qoniqtirish qiyin edi. Ular uchun bir kamera boshqasi bilan bir xil edi.
Odatda, tasvirlar chiqarilgach nuqsonlari borligi bilinardi. Ba’zida
obyekt tasvirga to‘la sig‘magan, nur tushib qolgan yoki ko‘z qizil rangda
166
bo‘lishi va hokazo. Kodak 1996–yilga kelib yuqoridagi muammolarni
hal etish uchun kodak APS (Advanced Photo Sistem) ni yaratdi.
Tasvirga olish oson va 3 xil formatda amalga oshirilar edi.Tasvirlar
kartrijda saqlanar, uni qayta chiqarish mumkin edi. DSLR – digital
single lens reflex, 2005-yillardan boshlab Sony, Nikon, Olimpus, Pentax
DSLR kameralarini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ydi.
Mahsulot nima?
Mijozlar “qanoatlanish” yoki “rohatlanish”ni sotib oladi, detallarni
emas.
Mahsulot (GM - Malibu) Xizmat (Uzairways) GM va Uzairways
faqatgina mahsulot yoki xizmat sotmaydi, balki “rohatlanishni” sotadi.
Shuning uchun iste’molchilarni to‘laqonli guruhlarga bo‘lib o‘rganish
zarur.
Bozor segmentlarining aniq bir turi yo‘q, bozorning holatiga yaxshi
moslashish uchun bozorni segmentga ajratishning bir necha usullarini
birdaniga yoki alohida-alohida qo‘llash mumkin. Bozorni jo‘g‘rofiy,
demografik va psixografik xususiyatlariga ko‘ra segmentlarga ajratish
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
