Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

414

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

lashtirish – strategik yo‘nalishdir. Amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaf-

faqiyati ko‘p jihatdan huquqiy tartibga solishning holatiga bog‘liqdir. Islohot-

lar va modernizatsiyalash jarayonlari rivojlanib va chuqurlashib borgani sari, 

ularning huquqiy negizi takomillashtirilib boriladi, qabul qilingan qonunchilik 

hujjatlariga tegishli o‘zgartishlar kiritiladi. Bu hol qonunlarning ta’sirchanligi 

va samarasini oshirish imkonini beradi.

Davlat qonun, farmon va hukumat qarorlarini qabul qilish yo‘li bilan 

iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy islohotlarning borishini huquqiy jihatdan jadal 

va qat’iy tartibga solish, iqtisodiyotning hamda siyosiy tizimning muhim 

bo‘g‘inlari barcha jabhalarini takomillashtirishni amalga oshiradi.

Mustaqillik yillarida mamlakatda bozor iqtisodiyoti va bozor munosabat-

lari infratuzilmasini shakllantirishning huquqiy poydevori yaratildi. Xususan, 

«O‘zbekiston Respublikasida korxonalar to‘g‘risida», «Tadbirkorlik to‘g‘risida», 

«Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida», «Auditorlik faoliyati to‘g‘risida», «Chet el 

investitsiyalari to‘g‘risida», «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida», «Bankrotlik 

to‘g‘risida», «Kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish 

to‘g‘risida», «Lizing to‘g‘risida», «Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida»gi qo-

nunlar, Fuqarolik kodeksi, Yer kodeksi, Mehnat kodeksi, Soliq kodeksi, 

Bojxona, Budjet kodeksi va boshqa normativ huquqiy hujjatlar qabul qilindi.

Yuridik adabiyotda huquqning regulyatorlik funksiyasi turlicha talqin 

etiladi. Ba’zan yuridik shaklga ortiqcha o‘rin berilib, huquqiy tartibga solish  

mexanizmi tarkibiga huquq ijodkorlik jarayoni ham qo‘shib yuboriladi. Bu 

mantiqqa muvofiq emas. Chunki gap ikkita mustaqil huquqiy hodisa (insti-

tut) haqida bormoqda. Demak, xuddi «huquq normasi» ni «huquqiy tartibot» 

tushunchasiga qo‘shib bo‘lmaganidek, huquq yaratish jarayonini huquqiy 

tartibga solish mexanizmiga qo‘shish mumkin emas. Xulosa shuki, huquqning 

imkoniyatlarini, yuridik shaklning ahamiyatini haddan oshirib, obyektiv ijtimoiy 

munosabatlarning ustuvor belgilovchi rolini, ta’sischi xarakterini nazardan 

qochirish to‘g‘ri bo‘lmaydi.

Huquqiy tartibga solish ko‘lamini ta’riflashda olimlar ikki guruhga ajraladi-

lar. Ba’zi olimlar huquqiy tartibga solishda yuridik normalar faqat huquqiy 

munosabatlar (shakli, modeli) orqali ta’sir etadi, deb hisoblaydilar. Bu fikr 

tarafdorlari subyektiv huquq va yuridik majburiyatlarning mavjudligini mut-

laq va nisbiy huquqiy munosabatlar mavjudligi bilan bog‘laydilar. Professorlar  

S.S. Alekseev va N.I. Matuzovlar huquqiy tartibga solish huquqiy munosabatlar 

orqali amalga oshadi, degan fikrni quvvatlab, ayni paytda, absolyut va nisbiy 

huquqiy munosabatlarga «umumiy huquqiy munosabatlar» ni ham qo‘shadilar. 

Biroq, huquqiy tartibga solish faqat huquqiy munosabatlar bilan chegaralab 

qo‘yilsa, uning tartibga solish doirasi toraytirib yuborilishi mumkin.

---