Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

V bob. DAVLATNING FUNKSIYALARI

Davlatning 

funksiyalari 

tushunchasi, 

mazmuni va 

belgilari

1-§.

---

105

V bob.

 Davlatning

funksiyalari

deb ta’kidlaydi

1

. Biroq, oxirgi mulohaza nazariy jihatdan bahslidir. Shunday 

qilib, yuridik adabiyotlarda «davlat funksiyasi» tushunchasiga oid yagona bir 

fikr hozirga shakllangani yo‘q. Ammo tadqiqotchilarning barchasi davlat funk-

siyasi davlatning mohiyati, ijtimoiy maqsadi, vazifalarini belgilab beradi, degan 

fikrda yakdildirlar.

Davlat funksiyalari taraqqiyotning u yoki bu bosqichida jamiyat oldi-

da turgan asosiy vazifalarga qarab belgilanadi va bu vazifalarni ro‘yobga 

chiqarishning vositasi sifatida namoyon bo‘ladi. Davlat vazifalarining mazmuni 

esa, turli xil ichki va tashqi omillardan kelib chiqqan holda belgilanadi. Masa-

lan, mamlakat iqtisodiy hayotidagi tanglik hodisalari davlatning, uning barcha 

organlarining kuch-g‘ayratini iqtisodiy vazifalarni hal qilishga jalb etishni talab 

qiladi. Jinoyatchilikning o‘sishi esa, davlatni jinoyatchilikka qarshi kurashni 

kuchaytirish, jinoyatchilikni keltirib chiqarayotgan sabablar va shart-sharoitlar-

ni aniqlash hamda ularga barham berish yuzasidan o‘z vaqtida jiddiy amaliy 

chora-tadbirlar ko‘rishga majbur etadi. Tashqaridan bo‘ladigan tajovuz davlat 

mexanizmini mamlakat aholisini tajovuzni bartaraf etishga tayyorlash uchun 

safarbar qiladi. 

Mamlakatimiz davlat va huquq nazariyasi fani rivojlanishining hozirgi 

bosqichida davlat faoliyatiga uning funksiyalari nuqtayi nazaridan yondashuv 

kengaya borib, davlatning ijtimoiy vazifasi va binobarin, zimmasidagi barcha 

vazifalarini teranroq tushunishga olib kelmoqda. Mustaqillik sharoitida jamiyat 

hayotida yuzaga kelgan hozirgi yangi shart-sharoitlar davlat funksiyalari maz-

muniga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

Masalaga funksional yondashuv turli xalqlarda davlatning turli ko‘rinish 

va shakllarda yuzaga kelishi, rivojlanishi, almashishi, barham topishi, ya’ni 

davlatchilik shakllanishi va evolyutsiyasining uzoq tarixiy jarayonini yanada 

chuqurroq o‘rganish imkonini beradi. Ayni davlatchilik tushunchasi jamiyat-

ning  davlat bo‘lib uyushganligiga, mazkur jamiyat o‘zining davlat bilan 

hamohang tarixiy rivojlanishida bosib o‘tadigan turli bosqichlarga, va eng 

asosiysi, davlat bajaradigan turli funksiyalarga izoh beradi. Boshqacha aytganda, 

faqatgina statik va dinamik tavsif umumiy holda davlat kabi murakkab ijtimoiy 

institutning tabiatini chuqur anglashga imkon yaratadi.

Davlat funksiyalari quyidagi umumiy jihatlar bilan ta’riflanadi:

1. Davlat har bir funksiyasining mazmuni bir yo‘nalishdagi davlat faoli-

yatidan tarkib topadi. Davlat faoliyatining o‘xshash tomonlari ular qaysi ijti-

moiy munosabatlarga daxldor bo‘lsa, ana shu munosabatlarning xususiyatidan 

kelib chiqqan holda bitta funksiyaga birlashtiriladi. 

1 

Исламов З.М. Общество. Государство. Право. (вопросы теории). – Т., 2001. – 223-bet.

---