%збекстан республикасы жо№ары

Dir-dir
 silkindi jer! 
Gúrs-gúrs
! 
Parsh-parsh!
 
Gúrtildiler!...
 

---

 
69 
 
 
Jarq-jurq, jarq-jurq
… 
(Shawdırbay Seyitov.  “Qıyal atawı”). 
Bul mısalda jazıwshı seslik eliklewlerdi qollanıw arqalı jer ózlestiriw sıltawı 
menen  gózzal  tábiyattı  jónsiz  qurtıwshılar  hám  tábiyat  qorıqshıları  arasındaǵı 
keskinlesken jaǵdaydı (keskin konfliktti) kórkem súwretlep beredi.  
Kórkem  shıǵarmada  avtor  personajdıń  túrli  keypiyatın  beriw,  onıń 
xarakterindegi ózgerislerdi tolıq kórsetiw ushın jazıwda bir kontekstte bir sózdi hár 
túrli 
fonografik
  (seslerdi  sozıp  aytıw  yaki  bir  sózde  bir  sesti  sanalı  túrde  arttırıp 
jazıw) kórinislerde isletedi.  
Rus  ilimpazı  N.S.Trubeckoy  «Til  sesleriniń  ózgeriske  ushırap  aytılıwı 
adamnıń  psixologiyalıq  jaǵdaylarına  baylanıslı»
1
  dep  atap  kórsetse,  qaraqalpaq 
ilimpazı  A.Bekbergenov  kórkem  shıǵarma  tilindegi  bunday  fonetikalıq 
qubılıslardı,  yaǵnıy  sózdiń  buzılıp  аytılıwın  shıǵarmа  оbrazlılıǵı  ushın 
paydalanılıwı  múmkin  dep  tastıyıqlaydı
2
.  Ózbek  ádebiyatshısı  D.Quranov 
sózlerdiń bunday “normadan shıǵınıp” aytılıw qubılısın, birinshiden, 
dáwir ruwxın 
sáwlelendiriw 
ushın, ekinshiden, 
orın koloritin beriw 
ushın, úshinshiden, 
personaj 
tilin  individuallastırıw 
ushın,  tórtinshiden, 
súwretlew  predmetine  múnásibetlerdi 
sáwlelendiriw 
ushın  qollanıladı
3
  dep  keltiredi.  Usınday  kórkem-estetikalıq 
maqsetlerge bola ádebiy shıǵarmalarda tildegi túpkilikli sózler hár qıylı fonetikalıq 
ózgerislerge  ushırap  qollanıladı.  Máselen,  Sh.Seyitovtıń  «Shırashılar»  romanında 
bunday qubılıs eshekli Esjan ǵarrını ortaǵa alǵan aǵalı-inili Aman menen Orazdıń 
sırtınan  ańlıp  kiyatırǵan  Ǵarlınıń  obrazın  onıń  óziniń  ishki  oyları  arqalı  ashıwda 
tómendegishe sheber qollanılǵan:  
“Bul dúnya men ushın alaqannan da tar, qurıp qalǵan dúnya!.. – Sarsıldı jigit. 
– Maǵan endi tınısh jasaw joq,