%збекстан республикасы жо№ары

 
 
Tayanısh sózler: 
syujet, klassikalıq syujet, ekspoziciya, waqıyanıń baslanıwı, 
waqıyanıń rawajlanıwı, waqıyanıń shıńı (kulminaciya), waqıyanıń sheshimi (final); 
syujetten tısqarı elementler: prolog, epilog, járdemshi (qaptal) syujetler, epizodlar, 
detallar, portretler, lirikalıq sheginisler; konflikt, lirikalıq shıǵarmalardaǵı konflikt 
hám syujet, kompoziciya.
 
 
Syujet  francuzsha 
“nárse”
, 
“mazmun
”  degendi  ańlatadı,  kórkem 
shıǵarmalarda  obraz  jaratıw  ushın  qollanıladı.  Syujet  –  bul  kórkem  shıǵarmada 

---

 
55 
 
 
súwretlenetuǵın  waqıyalardıń,  hádiyselerdiń,  sonday-aq  personajlardıń  is-
háreketleriniń belgili bir tártipke túsken dizimi yamasa jıynaǵı. 
Jazıwshı  personajlardıń  obrazın  jaratıw  ushın  syujetti  paydalanadı.  Syujettiń 
rawajlanıwı  arqalı  personajlardıń  is-háreketleri  kórinedi,  olardıń  kelbeti,  xarakteri 
ashıladı. Mısalı, T.Qayıpbergenovtıń “Qaraqalpaq qızı” romanında syujet birneshe 
baǵdarda rawajlanadı. Bas qaharman Jumagúl – syujettiń oraylıq tulǵası. Tiykarǵı 
waqıyalar  usı  Jumagúlge  qatnaslı  rawajlanadı.  Basqa  personajlardıń  xarakterleri 
(mısalı,  Turımbettiń,  Gúlbiy  kempirdiń  xarakterleri  h.t.b.)  Jumagúlge  qatnaslı 
ashıladı.  Syujet  barlıq  waqıtta  bir  formada,  bir  baǵdarda  rawajlana  bermeydi.  Ol 
mudamı ózgeriwde boladı. Folklorlıq dóretpelerde hám klassikalıq ádebiyatlardaǵı 
syujetlerde waqıyalar menen personajlar, kóbinese, bir tártipte, izbe-iz, basqıshpa-
basqısh  rawajlanadı. Olarda  waqıt  penen  waqıyalardıń  izbe-izligi  saqlanıp  baradı. 
Bunday syujetlerde waqıyanıń hárbir basqıshın belgileytuǵın elementleri, bólekleri 
boladı.  Syujet  qarama-qarsı  keyiptegi,  kózqarastaǵı  personajlardıń  is-háreketleri 
arqalı  rawajlanadı,  yaǵnıy  konflikt  arqalı  rawajlanadı.  Syujettegi  usı  konflikttiń 
baslanıwı