%збекстан республикасы жо№ары

gúl
  menen  jaqsı  zamandı, 
búlbil
  obrazı  menen  shayırdı  astarlap 
beredi.  
Simvol termini ózbek ádebiyatında 
ramz
 dep júritiledi. 
 

---

 
76 
 
 
Teńewler. 
Awıspalı  mániste  súwretlewdiń  bir  túri.  Kórkem  shıǵarmada  bir 
zattı,  túsinikti,  qubılıstı  ekinshi  bir  zat,  túsinik  yaki  qubılıs  penen  salıstırıp 
kórsetiw.  Qaraqalpaq  tilinde  jazılǵan  kórkem  shıǵarmalarda  teńewler  -day-dey,  -
tay-tey  qosımtaları  hám  yańlı,  kibi,  misli  degen  kómekshi  sózler  járdeminde 
jasaladı. 
Azıwıń bar altın saplı 
qashawday
, 
Eki sawrıń eki bólek 
atawday
, 
Hár tuyaǵıń bir boz orda 
otawday
, 
Siyne salıń kelgen Shaybas gúreńim.  
                (Abbaz Dabılov. “Bahadır” dástanınan). 
Janlandırıw. 
Kórkem  shıǵarmada  qollanılatuǵın  shártli  ámellerdiń  biri. 
Súwretlenip  otırǵan  zatqa,  qusqa,  haywanǵa  til  pitip,  adamday  bolıp  sóyleydi, 
oylaydı.  Janlandırıw,  kóbirek,  folklorlıq  shıǵarmalarda  qollanıladı.  Xalıq 
erteklerinde, dástanlarında tawlar gúmbirlep saza berip tilge keledi, batırdıń atına 
qıyın-qıstaw waqıtta til pitip, adamday sóylep atadı. 
Janlandırıw  realistlik  ádebiyatta  da  qollanıladı.  Mısalı,  I.Yusupovtıń 
“Aktrisanıń  ıǵbalı”  poemasında  bas  qaharman  Arıwxan  ózin  baxıtlı  sezgen 
minutlarda  báhárde  qaytıp  kiyatırǵan  jıl  quslarına  múrájat  etip,  quwanıshlı 
sezimlerin olar menen bólisedi.  
Hey qubladan ushqan sonalı ǵazlar! 
Shınnan ba usı mendegi ıǵbal? 
- Iǵbalıń bar desip, ǵańqıldar ǵazlar. 
Janlandırıw, ásirese, tımsal janrında kútá kóp qollanılatuǵın tiykarǵı kórkem  
ámel  bolıp  esaplanadı.  Mısalı,  belgili  shayır  D.Aytmuratovtıń  “Qulp  hám  urı”, 
“Qoraz hám pıshıq”, “Qarabaraq hám qańbaq”, “Pıshıq erli-zayıplılıqta”, “Qoyan 
máslikte”  h.t.b.  tımsallarında  haywanlar,  quslar,  ósimlikler,  zatlar  adamlarday 
bolıp  sóylesedi,  itibarlı  pikirler  aytadı.  Biraq  olardıń  sóylegen  sózlerinde,  is-
háreketlerinde adamlarǵa tán minez-qulıq, ádetler, oy-pikirler, sezimler beriledi.  
Janlandırıw  alǵashqı  dáwirdegi  mifologiyalıq  dóretiwshilikten  qalǵan 
miyraslardan.  Alǵashqı  dáwirde  adamlar  tábiyat  sana-sezimge  iye  dep  túsingen. 

---

 
77 
 
 
Sonlıqtan,  olar  óz  miflerinde,  erteklerinde,  qosıqlarında    janlı-jansız  tábiyattı 
sóyleytuǵın,  oylaytuǵın  etip  sáwlelendirgen.  Al,  jańa  dáwir  ádebiyatında 
janlandırıw  kórkem  shártliliktiń,  kórkem  ámellerdiń  biri  bolıp  tabıladı.  Oqıwshı 
kórkem  shıǵarmada  zattıń,  tábiyattıń  adamday  háreket  etiwine,  sóylegenine 
isenbeydi,  biraq  bunı  biykarlamaydı,  sebebi,  bul  qubılıstı  obraz  jaratıwdaǵı, 
ideyanı sáwlelendiriwdegi kórkem shártlilik dep qabıllaydı.