B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov

Noan’anaviy  dars   
–  an’anaviy  sanalgan  sinf-dars  tizimidan  farqli  ravishda 
o’qituvchining  ijodiy  yondashuvi  asosida,  nostandart  shaklda  tashkil  etilib, 
o’quvchilarning ta’lim jarayonidagi faol ishtiroki ta’minlanadigan, turli ko’rinishdagi 
o’yin  holatlariga  asoslanuvchi  dars.  O’tgan  asrning  70-yillarida  o’quvchilarning 
mashg’ulotlarga  qiziqishi  keskin  pasaydi.  O’quvchilarning  mashg’ulotlardan 
zerikishlarini  turli  usullar  bilan  pasaytirishga  harakat  qilishdi.  Natijada 
mashg’ulotlarni  nostandart,  noan’anaviy  shakllarda  tashkil  etish  o’quvchilarda 
mashg’ulotlarga nisbatan qiziqishni oshiradi, zerikishning oldini oladi degan qarorga 
kelishdi. Biroq, bunday qarorga kelish ham oson bo’lmadi, bir guruh pedagoglar uni 
ilg’or  fikr  sifatida  baholashgan  bo’lsa,  ikkinchi  guruh  esa  xavfli  xulosa  deya  e’tirof 
etdi.  Zero,  ularning  fikrlariga  ko’ra  mashg’ulotlarning  noan’aviy  shakllarda  tashkil 
etilishi  pedagogik  tamoyillarga  ziddir.  Biroq,  bir  necha  yillik  bahs-munozaralardan 
so’ng pedagogika, bevosita, didaktika amaliyotida nostandart, noan’anaviy darslardan 
foydalanish  tajribasi  shakllandi.  Ayni  vaqtda  bu  turdagi  darslarning  quyidagi 
shakllaridan ta’lim amaliyotida keng foydalanilmoqda: ishchanlik o’yinlari darsi, rolli 
o’yinlar  darsi,  musobaqa  darsi,  KVN  darsi,  teatrlashtirilgan  dars,  kompyuter  darsi, 
sinov  darsi,  ijodiy  hisobot  darsi,  ko’rik  (tanlov)  darsi,  “Haqiqatni  izlash”  darsi, 
ijodkorlik darsi, auksion darsi, o’quvchilar tashkil etadigan dars, juftlikka asoslangan 
dars,  guruhda  ishlash  darsi,  seminar  darsi,  ekspeditsiya  darsi,  o’quvchilarning 
hamkorligiga asoslangan dars, konsert dars, suhbat dars, “Qidiruvni bilimdonlar olib 
boradi”  nomli  dars,  “Internetdagi  mashg’ulot”  darsi,  jamoaviy  izlanish  darsi, 
“Mo’jizalar maydoni” darsi, uchrashuv darsi, “Musiqiy ring” darsi, “Xuddi o’zi kabi” 
darsi va b. 
Bu turdagi darslarda o’quvchi (yoki o’quvchilar, bir necha o’quvchi, o’quvchilar 
guruhi)  yetakchilik  qilib,  mavjud  bilimlarni  mustaqil,  faol  o’zlashtiradi, 
o’qituvchining  vazifasi  o’quvchilar  (yoki  o’quvchilar,  o’quvchilar  guruhi)ni 
yo’naltirib  turish,  zarur  o’rinlarda  maslahatlar  berish,  o’quvchilar  faoliyatini 
to’g’rilash, nazorat  qilish, rag’batlantirish va baholashdan  iborat  bo’ladi. Nostandart 
darslar  hayotiy  jarayonlar,  voqea,  hodisalarni  imitatsiyalash  (taqlid  qilish), 
improvizatsiyalash  (alohida  tayyorgarliksiz,  dars  vaqtida  birdan  ijro  etish)ga 
asoslanadi.  Mazkur  darslarning  afzalliklari,  ta’lim  jarayonida  har  bir  o’quvchining 
faolligi  ta’minlanadi,  topshiriq  (masala,  mashq)larning  yechimi  kichik  guruhlarda 
topiladi,  guruhlarning  har  bir  a’zosi  yechim  yuzasidan  o’z  fikrini  ilgari  surishi, 
asoslashi  zarur.  Hech  qachon  o’quvchining  fikri  bo’linmaydi,  inkor  va  tanqid 
qilinmaydi,  aksincha,  imkon  qadar  ko’proq  javob,  yechim  variantlarini  topishga 
e’tibor  qaratilib,  fikrlar  xilma-xilligi  ta’minlanadi  va  tahlil  asosida  eng  maqbul 
yechim,  javob  tanlab  olinadi.  Noan’anaviy  darslar  o’quvchi  (o’quvchilar,  bir  necha 
o’quvchi,  o’quvchilar  guruhi)da  manbalar  (darslik,  yordamchi  adabiyotlar,  Internet 
materiallari)  bilan  mustaqil  ishlash  ko’nikma,  malakalarini  shakllantirishga  yordam 
beradi. Bunda o’qituvchining eng muhim vazifasi o’quvchini qanday manbalar bilan 
ishlashga to’g’ri yo’naltirishdan iborat.