«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

 
 
Armaturalarning  turlari.
  Armaturalar  sterjenli  va  simli  armaturalarga  bo‟linadi. 
Sirtining shakliga qarab tekis va davriy profilli armaturalar bo‟ladi. Davriy profilli armatura tekis 
armaturaga qaraganda beton bilan mustahkamroq bog‟lanadi. Armaturani ishlatish usuliga qarab, 
u  zo‟riqtirilgan  va  oddiy  armaturaga  bo‟linadi.  Armatura  konstruksiya  tarkibida  bajaradigan 
vazifasiga  ko‟ra  ishchi  va  montaj  armaturaga  bo‟linadi.  Ishchi  armatura  hisoblash  yo‟li  bilan, 
montaj armaturasi esa konstruktiv mulohazalarga ko‟ra o‟rnatiladi. Taqsimlovchi armatura ham 
shartli ravishda montaj armatura turiga qo‟shiladi. 
Temirbeton  elementlari  kamida  0,05  %  va  ko‟pi  bilan  3,5  %  miqdorida  armaturalanadi. 
Armaturalash  foizining  eng  kichik  miqdori,  armaturalangan  elementning  cho‟zilishga  bo‟lgan 
hisobiy  qarshiligi  sof  beton  elementning  cho‟zilishga  bo‟lgan  qarshiligidan  kichik  bo‟lmasligi 
kerak  degan  shartdan  kelib  chiqadi.  Armaturalashning  maksimal  miqdori  esa  iqtisodiy 
mulohazalar va hisoblar asosida belgilanadi
77
 
Oddiy  armatura  sifatida  A–I,  A–II,  A–III,  va  Bp–I,  V–I  sinfli  armaturalardan 
foydalaniladi.  Zo‟riqtiriladigan  armatura  sifatida  esa  A–IV,  A–V,  A–VI,  At–V,  At–VI,  Bp–II, 
B–II  va  K–7, K–19 sinfli armaturalar ishlatiladi.  Shuni  alohida ta‟kidlash joizki,  hozirgi  kunda 
GOST  5781-94  asosan  hamda  yevvrostandartga  o‟tish  munosabati  bilan  armatura 
klassifikasiyasini belgilashda ma‟lum o‟zgartirishlar qilindi. 
Armaturaning  mustahkamlik  bo‟yicha  sinfi  me‟yoriy  standartlarda  belgilangan  oqish 
chegarasi bilan belgilanib, u 
Н
/mm
2
 birligi bilan aniqlanadigan bo‟ldi. Misol uchun 
A
-I sinfli 
armaturaning cho‟zilishdagi vaqtinchalik qarshiligi 
R
s

380 
МПа
, oqish chegarasi 

T

235 
Н
/mm
2
 (
A
240) va 
A
-II sinfi uchun esa shunga mos ravishda 
R
s

500
МПа
, 

T

295 
Н
/m
2 
(
A
 
300)  deb  belgilab  qo‟yildi.  Xuddi  shuningdek 
A
-III  (
A
400), 
A
-IV,  -V  (
A
  800), 
A
-VI  (
A
1000)  sinflariga  bo‟linadigan  bo‟ldi.  Bunda  armaturaning  mexanik  xossalari  1.1-jadvalda 
ko‟rsatilgan me‟yoriy qiymatlariga to‟g‟ri kelishi kerak. 
1-jadval 
Yevrostandart bo‟yicha armatura sinfi va uning ko‟rsatkichlari 
                                                 
77
Hassoun  M.  Nadim.  Scructural  concrete:  theory  and  design/  M.  Nadim  Hassoun,  South  Dakota  State 
University, Athem al-Manasser, San-Jose State University. – Sixth Edition, 2012. (106-107 betlar).
 
 

---

200 
 
Armatura 
sinfi 
Tashqi 
ko‟rinishi 
Diametri

, 
mm 
Oqish 
chegarasi 

T,
NG‟mm 
2
 
Cho‟zilish-
dagi vaqtli 
qarshiligi 
R
s
, MPa 
Nisbiy 
uzayishi 

s
,% 
Tarkibi 
A-I(A 240) 
 
Silliq sirtli 
6-40 
 
240 
 
380 
 
25 
 
St3 kp,St3 
ps, St3 sp 
A-II(A 300) 
 
Davriy 
 
10-40 
8-40 
300 
 
500 
 
19 
 
St5 sp,St5 
ps 18 G 2 S 
As-II(A300) 
“ – “ 
10-40 
300 
450 
25 
10 GT 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
A-III 
(A400) 
 “ – “ 
6-40 
6-22 
400 
600 
14 
35Gs,25G 
2S, 32 G2 
R ps 
A-IIIs 
(At400) 
(At500) 
  “ – “ 
6-40 
6-40 
440 
500 
550 
600 
16 
14 
St3sp,St3 
ps, St5 sp, 
St3 ps 
A-IV (A600) 
  “ – “ 
10-18 
(6-8) 
10-32 
36-40 
 
 
600 
 
 
900 
 
 
6 
80s 
20xG 2 S 
 
At-IV 
(At600) 
At-IVs 
(At600s) 
At-IVk 
(At600k) 
 
  “ – “ 
 
10-40 
 
600 
 
800 
 
12 
2 GS 
25 G 2 S, 
35 GS 
10 GS 2, 
08G2S 
A-V (A800) 
At-V (A800) 
 
At-Vk 
(At800k) 
  “ – “ 
  “ – “ 
 
  “ – “ 
6-40 
10-32 
18-32 
18-32 
800 
800 
 
800 
1050 
1000 
 
1000 
7 
8 
 
8 
23x2G2T 
20GS,08G2
S, 
35GS,25S2
R 
35GS,25 
2R 

---

201 
 
A-VI 
(A1000) 
At-VI 
(At1000) 
At-VIk 
(At1000k) 
  “ – “ 
  “ – “ 
10-22 
10-32 
10-32 
1000 
1000 
1000 
1250 
1250 
1250 
6 
7 
7 
22x2G2AY
u 
20GS,20GS
2 
25S2R,20x
GS2 
 
At-VII 
(At1200) 
   “ – “ 
10-32 
1200 
1450 
6 
30xS2 
V-I  
 
Silliq sirtli 
3-5 
-- 
 
500 
2-3 
 
Vr-I  
Davriy 
3-5 
-- 
550-525 
“--“ 
 
V-II 
 
Silliq sirtli 
3-8 
-- 
1900-1400 
4 
 
Vr-II  
 
Davriy 
3-8 
-- 
1800-1300 
4 
 
K-7 
Sim arqon 
4,5-15 
-- 
1900-1650 
4 
 
Shu  kunda  O‟zbekiston  hududidagi  aksariyat  qurilishlarda  GOST  10884-94  bo‟yicha 
Bekobod  metallurgiya  kombinatida  tayyorlangan,  termomexanik  usulda  ishlov  berilgan,  asosan 
diametri  12

18mm 
A
-III  sinfli  armaturalar  ishlatilmoqda.  Bu  armaturalar  mustahkamlik 
ko‟rsatkichi bo‟yicha meeyor talablariga javob beradi. 
Agar  sterjenli  armatura  kuchlanish  ostida  zanglash  (korroziya)  ga  nisbatan  o‟ta  turg‟un 
bo‟lsa, uning sinfiy belgisiga «K» harfi qo‟shiladi (masalan, At–IVK); agar payvandga monand 
bo‟lsa,  «S»  harfi  qo‟shiladi  (masalan,  At–IVS).  Agar  armaturada  har  ikkala  hususiyat  mavjud 
bo‟lsa, «SK» harflari qo‟shiladi (masalan, At–V SK). 
Temirbeton  konstruksiyalarida  davriy  profilli  sterjenli  armaturalar  keng  qo‟llaniladi. 
Armatura sirtining davriy profilli shakli, ya‟ni uning g‟adir–budurligi, beton bilan yopishuvini 
yanada  oshiradi,  bu  esa,  o‟z  navbatida,  beton  cho‟zilishga  ishlaganida  yoriqlarning 
kengayishini  kamaytiradi,  armaturani  beton  bilan  biriktiradigan  maxsus  choralar  ko‟rishdan 
xalos etadi.