O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi Buxoro davlat universiteti

«Kitob at-tamhiyd li-qavo’id at-tavhiyd» 
Kalom  ilmining  yirik  yo‘nalishlaridan  biri  bo‘lgan  al-ash‘ariya 
ta‘limotining  keng  ko‘lamda  tarqalishida  alloma  al-Boqilloniy, 
mu‘taziliyaning  tarqalishida  qozi  Abduljabborning  xizmatlari  katta 
bo‘lgani  kabi  imom  Abu  Mansur  al-Moturidiy  asos  solgan  moturi-
diya 
ta‘limotining dunyo bo‘ylab yoyilishida alloma Abu-l-Mu‘in an-
Nasafiyning  hissasi  beqiyosdir.  Ayniqsa,  uning  qalamiga  mansub 
«Kitob  at-tamhiyd  li  qavo‘-id  at-tavhiyd»  («Tavhid  (yakkaxudolik) 
qoidalari  shar-hi  bo‘yicha  qo‘llanma  kitob»)  asari  bu  borada  alohida 

---

165 
ahamiyatga  ega. 
1986 
yilda  Qbhirada  arab  tadqiqotchisi  Habibulloh 
Hasan  al-Ahmad  tomonidan  nashr  etilgan  bu  asar  ikki  katta  qismdan 
iborat  bo‘lyb,  o‘z  navbatida,  bu  qismlar  ham  ko‘plab  bob  va  fasl 
(bo‘lim)lardan  tashkil  topgan.  Masalan,  birinchi  qismning  dastlabki 
boblarida  imom  Abu-l-Muin  an-Nasafiy  yashagan  davr,  uning  hayoti 
va faoliyatiga doir ma‘lumotlar keltiriladi. Bularda an-Nasafiy yashab 
o‘tgan  davrdagi  siyosiy,  ijtimoiy,  ayniqsa,  ilmiy-madaniy  hayot  o‘z 
aksini  topgan.  Shundan  keyin,  imom  an-Nasafiy  tug`ilgan  yili,  uning 
ustozlari  va  o‘ndan  ortiq  shogirddari  haqida  batafsil  ma‘lumotlar 
keltirilgan.  Asarning  ikkinchi  qismida  an-Nasafiyning  «Kitob  at-
tamhiyd li-qavo‘-id at-tavhiyd» asarining to‘liq matni keltirilib, il-miy 
ravishda  har  tomonlama  chuqur  tadqiq  etilgan.  Dastlab  mazkur 
asarning  mualllifi  Abu-l-Mu‘in  an-Nasafiy  ekanligi  ishonchli  dalillar 
bilan  isbotlanadi,  asarning  qo‘lyozmalari  haqida  gapirilib,  jahonning 
turli  qo‘lyozma  xazinalarida,  asosan,  Misr  va  Turkiya  ku-
tubxonalarida  uning  ettita  qo‘lyozma  nusxalari  mavjudligi 
ta`kidlanadi. Muallif ushbu asariga yozgan muqaddimasyda bu asarini 
o‘sha davr hokimlaridan birining ahl as-sunna va-l-jamoaning aqidasi 
haqida bir kitob bitish xususidagi iltimosiga ko‘ra yozganligini bayon 
qiladi.  Shundan  keyin,  asarning  mazmuni  va  ma‘nosi  tahlil  etilib, 
jumladan,  muallif  bilish  (ma‘rifa)  nazariyasining  yo‘l-yo‘riqlarini 
bayon qilib, ularni uch xil toifaga ajratadi: 

 
sezgi a‘zolari (beshta); 
