Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Tajovuz mavjudligi

 deb, obyektiv ravishda shu ondagi va boshqacha 

oldini olib bo‘lmaydigan holda ijtimoiy xavf yetkazishi mumkin bo‘lgan 

qilmish sifatida tavsiflaydigan belgilarning jamuljamligi tushuniladi.  

Huquqqa qarshi qilmish mavjudligi quyidagi hollarda aniqlanadi: 

– shu ondagi zarar yetkazishning haqiqiy xavfi mavjud bo‘lganda; 

– zarar yetkazilayotgan paytda. 

Huquqqa qarshi tajovuzning mavjudligi va uni amalga oshirishning 

haqiqiy xavfi bo‘lganda shaxsning mudofaa qilinadigan manfaatga shu 

ondagi va boshqacha oldini olib bo‘lmaydigan zarar yetkazilishining 

haqiqiy xavfi yuzaga kelgan holdayoq tajovuzchi shaxsga zarar yetkazish 

huquqini ko‘zda tutadi. Bu holda shaxs tajovuzning o‘zi yuzaga 

kelishining oldini olishga qaratilgan zaruriy mudofaaning preventiv (oldini 

oluvchi) choralarini amalga oshiradi. Shunday qilib, mudofaalanuvchi 

huquqqa qarshi harakatning yoki harakatsizlikning amalda oshirila 

boshlanishini, albatta, kutib o‘tirishi shart emas, chunki bu ba’zi holatlarda 

qonun bilan himoya qilinadigan obyektga zarar yetkazilishi xavfi ostiga 

qo‘yishi mumkin, fuqarolar tomonidan ushbu talabning bajarilishi esa 

og‘ir va qaytarib bo‘lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lar edi. 

Huquqqa qarshi tajovuzning va uni amalga oshirishning haqiqiy xavfi 

mavjudligi masalasi tergov va sud organlari tomonidan haqiqiy 

ma’lumotlarga asoslangan holda mudofaalanuvchining subyekt 

tasavvurlaridan kelib chiqib hal etilishi lozim. Boshqacha aytganda, 

zaruriy mudofaani amalga oshiruvchi shaxsning huquqqa qarshi 

tajovuzining va uni amalga oshirishining haqiqiy xavfi mavjudligi 

to‘g‘risidagi  subyekt  tasavvuri amaliy vaziyatga, tajovuz qiluvchining 

haqiqiy harakatlariga asoslangan bo‘lishi lozim. Xususan, ular so‘zlar, 

imo-ishoralar bilan muayyan tahdid qilish, qurolni namoyish etish va 

boshqa qo‘rqitish usullari bo‘lishi mumkin. 

388 

 

---

Zarar  yetkazishning haqiqiy xavfi tug‘ilmagan, ya’ni tajovuz mavjud 

bo‘lmagan hollarda, shuningdek, zaruriy mudofaa holati ham yo‘qligini 

ko‘zda tutish lozim. Shu sababli bunday holda taxmin etilgan tajovuzchiga 

zarar yetkazish umumiy asoslarda jinoiy javobgarlikka tortilishi lozim. 

Huquqqa qarshi tajovuzning uni amalga oshirish davrida (ya’ni, zarar 

yetkazilayotgan vaqtda) mavjudligi so‘zsiz bo‘ladi, bu davr tajovuzning 

amalda davom etish davridir. Shu munosabatda jinoiy qilmishning aslida 

boshlanishi va tugashi masalalari alohida e’tiborga molik bo‘ladi.