Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

(JK 18-moddasi 1-qismi).

 

JK 18-moddasi 1-  va 2-qismlarini

  taqqoslovchi tahlildan kelib 

chiqib, xulosa qilish mumkinki, aqli rasolik insonning muhim va ajralmas 

xususiyatlaridan biri bo‘lib, aqli norasolikka nisbatan bir qadar keng va 

ayni paytda ixcham tushuncha hisoblanadi. Aqli raso deb, nafaqat ruhiy 

jihatdan sog‘lom shaxs, qandaydir ruhiy buzilishi bo‘lgan, ammo jinoyat 

sodir etish vaqtida o‘z harakatlarini u yoki bu sharoit yoki holatda ongli va 

to‘g‘ri baholay olish imkoniyatiga ega shaxs ham topilishi mumkin. Bu 

holatda so‘z sud-psixiatriya va sud-tergov amaliyotida bo‘lgan shaxsning 

o‘z jinoiy harakatlarini anglash va ularni boshqarish qobiliyatini 

yo‘qotmaydigan ruhiy kasalliklar va buzilishlar to‘g‘risida boradi. Xatto 

tibbiy mazmunda ham «ruhiy nosog‘lom»ligi tasdiqlangan jinoyat 

241 

 

---

subyekti  aqli raso bo‘lishi mumkin. Bunda so‘z, nafaqat, ruhiyatning 

«chegara» holatlari haqida, balki surunkali kasalliklar haqida boradi, 

aynan: shizofreniya (remissiya holatlarida), epilepsiya (tutqanoqdan oldin) 

va boshqa holatlarda. 

Shu bilan birgalikda, amaliyotda ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan 

shaxsning aqli rasoligiga nisbatan har qanday shubhalar, qachonki, uning 

o‘zini tutishi o‘z-o‘zini boshqarishiga to‘g‘ri kelmasa, tashqi omillarga 

noto‘g‘ri  reaksiya  va boshqalar, aybsizlik prezumpsiyasi    mazmunidan 

kelib chiqib, shu shaxsning foydasiga hal qilinishi kerak. Bu holatlarda 

ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsga nisbatan dastlabki tergovda 

uning ruhiy holatini aniqlash uchun JPK 173-moddasi 1-qismiga ko‘ra, 

majburiy tartibda sud-psixiatriya ekspertizasi o‘tkaziladi. Keyinchalik 

jinoyat sodir etgan shaxsning aqli rasoligi to‘g‘risidagi masalani hal qilish 

sud-psixiatriya xulosasi asosida sud tomonidan O‘zbekiston Respublikasi 

JPK 446-moddasiga ko‘ra amalga oshiriladi. 

Aqli rasolik va aqli norasolikni tartibga soluvchi qonunchilikka ko‘ra, 

bu ikki tushunchalarni ajratib turuvchi formula ikki mezonning majmuidan 

tashkil topib, ulardan biri yuridik mezon, ikkinchisi esa tibbiy mezondir.