Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

(o‘z-o‘ziga ishonish)

  yoxud bunday oqibatlarning kelib chiqishi 

mumkinligiga  ko‘zi yetmasa-da, lekin ko‘zi yetishi lozim va mumkin 

bo‘lsa 

(beparvolik)

, bunday jinoyat 

ehtiyotsizlik orqasida

  sodir etilgan 

jinoyat deb hisoblanadi. 

 

Jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida belgilanganidek, ehtiyotsizlik 

orqasida sodir qilingan jinoyatlar uchun javobgarlik masalasi ijtimoiy 

xavfli oqibat yetkazilishi bilan yuzaga keladi. Qilmish (harakat yoki 

harakatsizlik)ning mavjud bo‘lmasligi, o‘z navbatida, javobgarlikni yuzaga 

keltirmaydi. Biroq jinoyat kodeksida istisnolar ham bor. Jumladan, 

hujjatlarni, predmetlarni va narsalarni, davlat siri yoki harbiy sir 

198 

 

---

hisoblangan hujjatlarni ehtiyotsizlik orqasida yo‘qotish jinoyat deb topiladi 

(JK 163-moddasi). 

Qonunchilik ehtiyotsizlikning o‘z-o‘ziga ishonish va beparvolik 

shakllarini belgilasa-da, har ikki holatda ham ularni kelib chiqadigan 

oqibat bilan bog‘laydi. Ular insonning salbiy jihatlari –  e’tiborsizlik, 

befarqlik va ehtiyotsizlik kabi xislatlari bilan bog‘liq. Boshqacha qilib 

aytganda, u yoki bu holatda shaxs zarur darajada ehtiyotkorlik qilmaydi, 

shuning uchun o‘z-o‘ziga ishonish va beparvolikni ehtiyotsizlik 

tushunchasi birlashtirib turadi. 

Ehtiyotsizlik orqasida sodir qilingan jinoyatlarni birlashtirib turuvchi 

xususiyatlardan biri, bu – aybdorning qilmishga nisbatan ruhiy munosabati 

bo‘lib, shaxs o‘zining qilmishida (harakat yoki harakatsizlikda) ijtimoiy 

xavfli xususiyatlarni anglamaydi. Beparvolikda bunday xususiyat ijtimoiy 

xavfli oqibatni oldindan ko‘ra bilmaganlik bilan, o‘z-o‘ziga ishonishda 

oqibat kelib chiqishiga asossiz umid qilish, jamiyatga zarar 

yetkazmasligiga ishonchda ifodalanadi. Ayni vaqtda, o‘z-o‘ziga ishonish 

va beparvolikda ham shaxs sodir etayotgan qilmishining ijtimoiy xavflilik 

xususiyatini anglashi lozim va anglashi mumkin bo‘lish majburiyati 

mavjud bo‘ladi. 

Odatda, ehtiyotsizlik bilan sodir etilgan jinoyatlar yetkazilgan 

oqibatga qarab, ayrim holda esa, bu oqibatlarni vujudga keltirgan usul va 

vositasiga qarab tasniflanadi. 

Qonun  ehtiyotsizlik orqasida sodir qilingan jinoyatni qilmishni sodir 

etgan shaxsning o‘z qilmishi oqibatiga bo‘lgan munosabati sifatida 

baholaydi. Shunga muvofiq, ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan jinoyatlar 

va ehtiyotsizlik ayb shaklini aks ettiruvchi jinoyatlar ko‘p hollarda moddiy 

tarkibga asoslangan bo‘ladi. Bu holatni rad etish asossiz javobgarlikning 

vujudga kelishiga, ayb uchun javobgarlik prinsipining buzilishiga olib 

keladi. 

Ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan jinoyatlarda jinoyatning 

tayyorgarlik, suiqasd bosqichlari va ishtirokchilik belgilari bo‘lmaydi.