Nurullayeva gulshan sunnatullayevna bitiruv malakaviy

al-mujarrad

 va ―Badoe‘u-s-sanoe‘‖dagi 

tajrid 

san‘atlarining nomlanishlarida aynan bir xillik bo‗lmasada, yaqinlik bor, ln izohda 

butunlay  boshqa-boshqa  san‘atlar  haqida  ma‘lumot  beriladi.  ―Funun  ul-

balog‗a‖dagi  al-mujarrad  haqida.  Muallif  izohi:  ―Bu  san‘at  aningtek  bo‗lurkim, 

                                                           

82

 Shayx Ahmad ibn Xudoydod Taroziy. Funun ul-balog‘a. – Toshkent: Xazina, 1996. – B. 119 

83

 Husayniy Atoulloh. Badoe’u-s-sanoe’. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1981. – B. 

242 

---

 

 

 

51 

 

she‘rni  bir  harfdin  tahrir  qilularkim,  ul  harf  so‗z  ichinda  ko‗prak  voqe‘  bo‗lur, 

netokkim bu baytni ―alif‖tin tahrir qilibtur: 

Ko‗zung har dam qilur ko‗nglumni mahrum, 

So‗zung har lahza aqlimni mushavvash. 

Va  bu  san‘atni  hazf  taqi  o‗qurlar.  Oyati  ―Kalom‖din  ―Olihakum  olihun  vohidun. 

Lo iloha illa huva‖. Va bu nuqtalik harftin mujarradtur‖

84

. 

Endi  ―Badoe‘u-s-sanoe‘‖dagi  tajrid  san‘ati  to‗g‗risida.  Muallif  izohi:  ―Tajrid 

uldurkim, bir sifat bila sifatlanmish bir nimadin ul sifat yetukligining mubolag‗asi 

uchun aningdek o‗shul sifat bila sifatlanmish bir nimani chiqarurlarkim, go‗yo ul 

sifatlanmish  ul  sifat  bila  andoq  bo‗lupturkim...  Tajrid  lug‗atta  tanni  yalang‗och 

qilmoqtur.  Bir  sifat  bila  sifatlanmishtin  anga  o‗xshash  o‗zga  bir  sifatlanmishni 

chiqarurda  go‗yo  ul  birinchi  sifatlanmish  ikkinchi  sifatlanmishning  anga 

kiydirilg‗an libosidekturkim, ani mundin chiqarmoqni tajrid depturlar. 

Misol: 

Ba sahro bahr-i gul raftand murg‗onaz chaman berun, 

Chiro, ey jon, nameoyiy tu az zindon-i tan berun? 

Baytning tarjimasi: 

Qushlar gul uchun chamandan chiqib dalaga ketdilar, 

E jon, sen nega tan zindonidin tashqariga chiqmaysan?‖

85

 

Xullas, al-mujarrad va tajrid san‘atlari nomlanishi jihatidan o‗zaro yaqin bo‗lsa-da, 

mohiyatan  bir-biridan  butunlay  farqlanuvchi  badiiy  san‘atlardir.  Bundan  tashqari, 

―Funun  ul-balog‗a‖dagi  al-mujarrad  lafziy  san‘at  hisoblansa,  ―Badoe‘u-s-sanoe‘‖ 

dagi  tajridni  A.  Husayniy  ―lafziy-u  ma‘naviy  go‗zalliklar‖  guruhiga  kiritgan. 

                                                           

84

 Shayx Ahmad ibn Xudoydod Taroziy. Funun ul-balog‘a. – Toshkent: Xazina, 1996. – B. 124 

85

 Husayniy Atoulloh. Badoe’u-s-sanoe’. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1981. – B. 

181 

---

 

 

 

52 

 

E‘tiborlisi  shuki,  ularning  har  ikkisi  ham  zamonaviy  adabiyot  nazariyasiga  doir 

kitoblarda  deyarli  uchramaydi.  Aniqrog‗i  mazmunan  uchramaydi.  Boisi 

adabiyotshunos Anvar Hojiahmedovning ―Mumtoz badiiyat lug‗ati‖ kitobida ham 

tajrid  nomli  ma‘naviy  san‘at  turi  mavjud.  Biroq  bu  san‘at  yuqoridagi  ikki 

risoladagidan ham farqlidir. ―Tajrid arab tilida ―ajratish‖, ―yakkalash‖ ma‘nolarini 

ifodalab,  adabiyotshunoslikda  shoirning  o‗ziga  boshqa  bir  shaxs  kabi  murojaat 

etish usulini bildiradi. 

Masalan: 

…Ul ko‗zi jallodni sevdung haddingni bilmayin, 

Ey Gado, vallahkim, o‗z bo‗ynungdadur qoning sening. 

…Ko‗p qilma aning javridin, ey Lutfiy, shikoyat, 

Kim husn elining shevasi payvasta jafodur‖

86

.       

Demak, mumtoz adabiyotshunosligimizda bir nom ostida uch badiiy san‘at mavjud 

ekaniga guvoh bo‗ldik. 

 

Risolalardagi