Nurullayeva gulshan sunnatullayevna bitiruv malakaviy

AL-LAFF  V-AN-NASHR

  san‘ati.  Bu  ma‘naviy  san‘at  an‘anaviy  ―yig‗ish  va 

yoyish‖  san‘ati  hisoblanadi.  Lug‗atda  laff  so‗zi  ―turmoq‖,  nashr  so‗zi  ―yoymoq‖ 

ma‘nosini  anglatadi.  Muallif  izohi:  ―Bu  san‘at  aningtek  bo‗lurkim,  she‘r  ichinda 

norasolar  zikir  qilurlar,  yana  aning  muqobalasinda  norasolar  keltururlarkim,  ul 

norasolarga mushobih va munosib bo‗lg‗ay. Bu taqi ikki nav‘ bo‗lur: laff va nashri 

murattab va laffi nashri mushavvash. Laff va nashri murattab budur: 

Zulf-u yuzung firoqida shom-u sahar erur, 

Bu oh bodpoyi falak birla haminon‖

52

. 

Bu aningtek bo‗lurkim, tartib birla keltururlar, netokkim zulf birla yuzni zikr qildi, 

zulfning muqobalasinda shom kelturdi, yuzning muqobalasinda sahar kelturdi. 

                                                           

50

 Adizova I. Uvaysiy ijodida janrlar takomili. – Toshkent: Muharrir, 2011. – B. 12 

51

 Shayx Ahmad ibn Xudoydod Taroziy. Funun ul-balog‘a. – Toshkent: Xazina, 1996. – B. 126 

52

 O‘sha asar, 133-bet. 

---

 

 

 

30 

 

Misoli digar budur:  

Qomat-u zulf-u ko‗zungdin muttasil, 

Nargis-u sabza, binafsha munfail‖

53

. 

Laff va nashri mushavvash: ―Mushavvash ulkim, tartibi rioyat qilmasalar netokkim 

yuqorig‗i baytta ―nargis‖ko‗zung mushobihidur, qomatning muqobalasida kelibtur 

va  ―sarv‖  zulf  muqobalasinda  kelibtur.  Va  ―binafsha‖  ko‗z  muqobalasinda. 

Agarchi bu tariqa ham  san‘attur, faammo murattabning poyasi mundun balandtur. 

Misoli digar. Salmon aytur: 

Zi savdoyi ruxu zulfash g‗ame doram shabo ro‗ze, 

Maro subhi visoli u namegardad shabi ro‗ze‖

54

.  

Baytni  tarjima  qilishga  harakat  qildik:  Yuz-u  sochining  savdosidan  kecha-yu 

kunduz  g‗amdamen,  Uning  visolining  tongi  menga  kecha-yu  kunduz  yetib 

kelmaydi.  1-misrada  yuz  va  soch  so‗zlari  keltirilgan.  Bilamizki,  mumtoz 

she`riyatda  yuzning  yorug‗ligi  kunduzga,  sochning  qoraligi  esa  kechaga 

qiyoslanadi. 2-misrada kecha va kunduz so‗zlari ketma-ket qo‗llangan. Baytda yuz 

va  soch  kecha  va  kunduzga  to‗g‗ri  kelmoqda.  Bu  moslik  esa  laff  va  nashrning 

teskari  ko‗rinishidir.  Taroziy  talqinidagi  laff  va  nashrning  ikkinchi  nav‘i  boshqa 

risolalarda  deyarli  uchramaydi.  Shuningdek,  ―Badoe‘u-s-sanoe‘‖  asarida  ham  bu 

san‘atning faqat odatdagi turi haqida ma‘lumot berilgan xolos.