2 3 ^ ' ' ‘
anglaydigan klinikadagi ijtimoiy xizmatchi diniy sabablarga ko‘ra
hayotini saqlab qolishi mumkin boMgan
qon quyishga qarshi Irk
ko4rsatayotgan mijozning o ‘zi hal qilishi huquqi bilan to ‘qnashishi
m umkin. H ar bir alohida holatda ijtimoiy xizmatchi m ijoz oldidagi,
ish beruvchi oldidagi, kasbi oldidagi, jam iy at oldidagi majburi-
yatlarini taroziga solib ko‘rishi, shundan keyingina qaror qabul
qilishi lozim.
Ijtimoiy ishning ba’zi usullari, m asalan, «sotsiodrama» va
«psixodram a» singarilar nizolarga toMib-toshib yotadi, chunki
ularning m ohiyati hayotdagi nizoli vaziyatlarni «stixiyali» tashkii
etilgan sahnalarda o 6ynashdan iborat.
H ar qanday nizo muayyan tuzilma, soha va dinam ikaga ega.
Nizoli vaziyatning tuzilmasi ishtirokchilarning ichki va tashqi
m avqelariga, ularning o 'zaro ta ’siri va nizo obyektiga bogMiq.
Ishtirokchilarning ichki mavqeyida m aqsadlar, m anfaatlar va
m otivlar ajratib ko‘rsatiladi; bu mavqe nizoli vaziyatga bevosita
ta’sir o ctkazadi, biroq u «kadr ortida» boMadi, ko4pincha u nizo
jarayonida tilga olinmaydi. Tashqi m avqe esa nizoga kirishgan-
laming nutqida, fikrlarida, nuqtayi nazarlarida, istaklarida namoyon
boMadi. N izo sohasi ishga yoki shaxsiyatga aloqador boMishi
mumkin. N izoning xizm at sohasidan chetga chiqishi va shaxsiyatli
nizoga aylanishining oldini olishga intilish lozim. N izoning tadriji
uch bosqichdan tashkii topadi: o ‘sish; namoyon boMish; pasayish.
Nizoni hal qilishning eng qulay payti paydo boMish bosqichidir.
Nizoni «blokirovka» qilishning eng samarali usuli uni kom mu-
nikativ asnodan predmetii-faoliyat asnosiga ko‘chirishdir.
Ijtim oiy nizolar shunday sifat va m iqdor ko‘rsatkichlariga
erishdiki, endi ijtimoiy portlash va jam iyatim izning vayron boMish
ehtimoli vujudga keldi. Shuning uchun ijtim oiy ish muammolarini
konfliktologik tahlil qilish dolzarb v a ju d a muhimdir.
Bahslashuvda ko‘pincha haqiqatni ifodalayotgan odam emas,
balki raqibi nutqini tez va aniq tahlil qila oladigan, unga mutanosib
v a sam arali tarzda o ‘z nutqini tuza oladigan odam g ‘olib chiqadi.
M uloqot strategiyasi o 6z ichiga quyidagilam i (O.Ya. Goyx-
m anga ko6ra) qam rab oladi:
— um um iy vaziyatni anglash;
236
— unda m aqsadga yo‘naltirilgan ta’sir oMkazish vazifalari va
asosiy g^oyalarini aniqlab olish;
— qo6yilgan vazifalarni bajarish uchun vaziyat rivojlanishini
rejalashtirish va tashkil etish.
M uloqot strategiyasi nutq taktikasida, y a’ni muayyan vaziyatda
belgilangan m aqsadlarga erishish imkonini beradigan nutq priyom-
laridan foydalanish orqali erishiladi. M asalan, avvaldan ishonish
ma’nosini deyarli 30 xil usulda ifodalash mumkin: «taxm in qilish»,
«yum shatish», «bo‘rttirish», «siljitish», «aybni boshqa bir kishiga
tocnkash», «takrorlash», «misol keltirish» va boshqalar.
N utq taktikasiga quyidagilam i ham kiritish mumkin: kutilma-
ganlik, ig‘vogarlik, obrocga murojaat qilish, prognozlash, norasmiy
elem entlar kiritish, yum or va boshqalar. Ijtim oiy xodim uchun
m uayyan vaziyatga hammadan kocra mosroq keladigan nutq
taktikalarini tanlay bilish ko4nikm asi ju d a muhim.
Ijtim oiy xizm atchining faoliyatida verbal v a noverbal vositalar
yordam ida am alga oshiriladigan, rasmiy-xizmat doirasida am alga
oshiriladigan, bevosita m uloqot shakli boMgan suhbatga katta o ‘rin
ajratiladi. Xizm at yuzasidan o4kaziladigan suhbatlar quyidagi
xususiyatlarga ega:
— ham korlarning o 6z mavqelarini an iq 'v a ishonarli qilib bayon
qila olish layoqatlari va m uloqot maqsadlarini hisobga olgan holda
muzokara predm etiga tanlab yondashish;
— sherikning so‘zlariga m unosabat bildirishning tezligi; sherik-
lar fikri v a takliflariga tanqidiy baho berish;
— subyektiv va obyektiv omillarni hisobga olish va baholashga
tahliliy yondashuv;
— m azkur muammo bo‘yicha mavjud nuqtayi nazarlarni tan
qidiy tahlil qilish orqali o ‘zining ahamiyatini bilish va sheriklarning
malakalarini oshirish:
— m uam m oni hal qilishga aloqadorligi va m as’ulligini his
qilish.
X izm at yuzasidan suhbatlam i oMkazish bo‘yicha quyidagi
tavsiyalar beriladi:
— suhbat rejasini oldindan yozib olish, eng muhim iboralarni
tanlash;
237
- suhbatdoshga suhbat davom ida vaqti-vaqti bilan ta ’sir
o ‘tkazish tam oyilidan foydalanish: noxush mom entiam i yoqimlilari
bilan alm ashtirib turish, suhbatning boshida va oxirida ijobiy
narsalar to‘g ‘risida gapirish;
- suhbatdoshning asosiy motivlarini doim o yodda tutish: uning
kutishlari, shu suhbat natijasida u qo‘Iga kiritmoqchi boMayotgan
afzalliklar, uning mavqelari, o ‘zini namoyon qilish istagi, adolat
tuyg‘usi, o ‘zini hurmat qilishi;
- suhbatga aloqasi boMmagan chet kishilam ing hozir boMi-
shidan qochish;
- har qanday vaziyatda xushm uom ala boMish, yuksak didni
nam oyish qilish;
- suhbatdoshning ijobiy javob berishiga ko‘maklashish;
- suhbatdosh <
savollam i chetiab oMishga intilish;
- agar suhbatdosh sizning fikringizga qo‘shilmasa, uni batafsil
bayon qiling;
- suhbat m avzuyidan chetga chiqm aslikka harakat qilish, yoM-
yoMakay chekinishlardan qochish, fikrni ishonarli qilib koMarinki
kayfiyatda ifodalash.
Shuni ham esda tutish zarurki, suhbatdoshning so'zlarini
beodoblik bilan boMinganda, uning o ‘z fikrini bayon qilishiga
asossiz yoM qo‘yilm aganda, uning dalillarini e ’tiborga olm aganda
yoki m azax qilganda, dalillar buzib koM’satilganda, asossiz shubha-
lar bayon qilinganda va h. k. suhbatning risoladagiday oMishiga
xalaqit beradi.
M uzokaralar olib borishning quyidagicha soddalashtirilgan
sxemasi tak lif qilinadi: salom lashish va m uzokaralar mavzuyining
debochasi: mavzu tavsifi va m uzokaralar yuritish bo‘yicha takliflar;
tom onlam ing o ‘z mavqelarini bayon qilishi; m unozara yuritish;
m uam m oni hal qilish; yakuniy hujjat tayyorlash va yakunlash.
M uzokaralar muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun, ular boshlanishi
bilanoq suhbatdosh bilan um um iy nuqtalam i topishga intilish zarur.
M unozara m avzuning eng muhim jihatlaridan boshlash va asosiy
m asalalar bo'yicha umumiy xulosaga intilish v a shundan keyingina
tafsilotlarga oMish ta k lif qilinadi. M uzokaralar boshlanishida
m avzuning munozaraga sabab boMmaydigan aniq jihatlari ko‘rib
238
chiqiladi, bu esa munozarani rivojlantirish uchun asos yaratishga
xizm at qiladi. Shundan keyin nisbatan osonroq hal qilinishi mumkin
boMgan jihatlarni ko‘rib chiqishga o‘ti!adi. U ndan keyin esa batafsil
m uhokam a talab qiladigan asosiy masalalami ko‘rib chiqishga
oMiladi. A gar bu m asalalam i ko‘rib chiqishga m uhokama boshi-
dayoq kirishilsa, unda m uzokaralar mutlaqo barbod boMishi m um
kin. A gar qarashlardagi tafovutlar jid d iy boMsa, ularga urg‘u ber-
maslik lozim, aks holda bu m uzokaralarning rivojlanishiga xalaqit
beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |