28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

CHet el valyutasidagi pul mablag’’lariningharakati to’g’risidagi ma’lumot
 
Ko’rsatkichlar nomi
 
satr tor kodi
 
Miqdori summa
 
Yil boshiga qoldik 
250 
 
Kelib 
tushgan 
valyuta 
mablag’’lari, 
jami(satr261+262+263+264) 
260 
 
shu jumladan: 
 
 
Sotishdan olingan tushum 
261 
 
Konvertatsiya qilingan 
262 
 
Moliyaviy faoliyat bo’yicha 
263 
 
Boshqa manbalar 
264 
 
Sarflangan  valyuta  mablag’’lari,  jami(satr 
271+272+273), shujumladan: 
270 
 
Mol  yetkazib  beruvchilar  va  ludratchilarga 
to’lovlar 
271
 
 
Moliyaviy faoliyat bo’yicha to’lovlar 
272
 
 
Boshqa maqsadlar uchun 
273 
 
Yil oxiridagi qoldiq (satr 250+260270) 
280 
 
Rahbar: 
Bosh buxgalter 
010    satrda  hisobot  davrida  sotilgan  mahsulot  (tovar,  ish  va  xizmatlar)i  uchun 
schyotiga va kassasiga tushgan pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
020    satrda  olingan  material,  tovar,  ishlar  va  xizmatlar  uchun  mol 
yuboruvchilariga  to’langan  pul  mablag’’lari  (sotib  olingan  uzoq  muddatli  aktivlar 
uchun to’langanidan tashkari) aks ettiriladi. 
030    satrda  pul  mablag’’larining  maqsadlar  uchun  sarflanishi  ko’rsatiladi: 
xodimlarga  to’langan  ish  xaqi,  mukofotlar,  pensiya,  bandlik,  shaxsiy 
su
g’urta 
jamg’armasiga  to’lanmalar;  byudjetga  daromad  solig’i  to’lash,  kasaba 
uyushmalariga  to’lanmalar;  aliment  to’lovlari, turarjoy  jamg’armasiga  to’lovlar; 

---

 
188 
xodimlarga  berilgan  bank  kreditlari  bo’yicha  to’lovlar  va  unga  o’xshagan 
mablag’’lari aks ettiriladi. 
040  satrda royalti, turli xil to’lovlar, komission yig’imlar va boipha operatsion 
faoliyatdan olingan, to’langan pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
050  satrda qo’shuv, oluv alomatlarini inobatga olgan xolda 010,020, 030, 040 
satrlarining yig’indisi aks ettiriladi. 
060    satrda  sotilgan  va  sotib  olingan  asosiy  vositalar  uchun  kelib  tushgan 
«kirim» va sarflangan «chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
070    satrda  sotilgan  va  sotib  olingan  nomoddiy  aktivlar  uchun  kelib  tushgan 
«kirim» va sarflangan «chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
080  satrda sotib olingan «chiqim» va sotilgan «kirim» qimmatli qog’ozlar va 
investitsiyalarning  boshqa  instrumentlaridan  kelib  tushgan  «kirim»  va  sarflangan 
«chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
090    satrda  boshqa  investitsion  faoliyatdan  olingan  «kirim»  va  to’langan 
«chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
100    satrda  060,  070,  080,  090  satrlarning  shpos  bilan  belgilangan  yig’indisi 
«kirim», minus bilan belgilangan yig’indisi «chiqim» ustunlarida aks ettiriladi. 
110    satrning  «kirim»  ustunida  olingan  foizlar  summasi,  «chiqim»  ustunqtsa 
to’langan foizlar summasi aks ettiriladi. 
120  satrning «kirim» ustunida olingan dividendlar summasi, «chiqim» ustunida 
to’langan dividendlar summasi aks ettiriladi. 
130    satr  bo’yicha  sotilgan  aktsiyalar  bo’yicha  aktsionerlardan  tushgan  pul 
mablag’’lari aks ettiriladi. 
140    satrda  keyinchalik  tarqatish  yoki  bekor  qilish  uchun  sotib  olingan  o’z 
aktsiyalari bo’yicha to’langan pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
150    satrda  hisobot  davrida  olingan  kreditlar  «kirim»  va  to’langan  qarzlar 
«chiqim» summasi aks ettiradi. 
160    satrning  chiqim  ustunida  ijaraga  beruvchi  (lizing  beruvchi)ga  to’langan, 
«kirim»  ustunida  ijaraga  oluvchi  (lizing  oluvchi)  tushgan  pul  mablag’’lari  aks 
ettiriladi. 
170    satrda  boshqa  moliyaviy  faoliyatdan  olingan  «kirim»  va  to’langan 
«chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
180    satrda  110,  120,130,140,150,160,170  satrlarning  plyus  bilan  belgilangan 
yig’indisi  «kirim»,  minus  bilan  belgilangan  yig’indisi  «chiqim»  ustunlarida  aks 
ettiriladi. 
190  satrda to’langan daromad (foyda) solig’i summasi aks ettiriladi. 
200  satrda daromad (foyda) solig’idan tashqari soliqlar, popshinalar va ularga 
tenglashtirilgan yig’im va ajratmalar summasi aks ettiriladi. 
210  satrda 190 va 200  satrlarning summasi aks ettiriladi. 
220    satrda  050,  100,  180,  210    satrlarning  plyus  bilan  belgilangan  yig’indisi 
«kirim», minus bilan belgilangan yig’indisi «chiqim» ustunlarida aks ettiriladi. 
230    satrda  korxona  balansining  320    satrini  3    ustunida  ko’rsatilgan  pul 
mablag’’larini hisobga oladigan schyotlarda (5000, 5100, 5200, 5500, 5600, 5700)gi 
qoldiqlari summasi aks ettiriladi. 

---

 
189 
CHet  el  valyutasidagi  pul  mablag’’larining  harakati  to’g’risidagi  ma’lumotda 
shunday mablag’’larning hisobot davridagi harakati ko’rsatiladn. 
 
 
Yil oxiriga qoldiq 
110 
 
 
 
 
 
 
 
Xususiy  kapitalning  ko’payishi 
(+) yoki kamayishi (-) 
120 
 
 
 
 
 
 
 
Ma’lumot uchun: 
130 
 
 
 
 
 
 
 
CHiqarilgan aktsiyalar soni, dona  131 
 
 
 
 
 
 
 
Shu jumladan: 
132 
 
 
 
 
 
 
 
Imtiyozli 
140 
 
 
 
 
 
 
 
Oddiy 
150 
 
 
 
 
 
 
 
Aktsiyaning nominal qiymati 
151 
 
 
 
 
 
 
 
Muomiladagi      aksiyalar          soni, 
dona 
152 
 
 
 
 
 
 
 
Shu jumladan: 
 
 
 
 
 
 
 
 
Imtiyozli 
 
 
 
 
 
 
 
 
Oddiy 
 
 
 
 
 
 
 
 
Raxbar   
Bosh buxgalter 
Xususiy  kapital  to’g’risidagi  hisobot  ma’lumotlariga  asosan  korxonaning  bozor 
faolligi  ko’rsatkichlarini  tahlil  qilish  mumkin.  Bu  ko’rsatkichlar  kompaniyaning 
aktsiyalarining qiymati va daromadliligani ta’riflaydi. 
1.Bir  aktsiyaga  to’g’ri  keladigan  foyda  (AF)  quyidagicha  aniqlanadi: 
AF = Sof foyda (SSF)  imtiyozli aktsiya bo’yicha dividendlar 
Muomaladagi odatiy aktsiyalar soni. 
Bu  ko’rsatkich  muomaladagi  bir  oddiy  aktsiyaga  qancha  sof  foyda  to’g’ri 
kelishini ko’rsatadi. Bu bozor iqtisodiyoti sharoitida eng zaruriy ko’rsatkichlardan biri 
bo’lib hisoblanadi. 
2.Aktsiyaning  bozor  bahosi  bilan  bir  aktsiyaga  to’g’ri  keladigan  foydaning 
nisbati (BF) quyidagicha aniqlanadi. 
BF=Bir aktsiyaning boeor qiymati AF 
Bu ko’rsatkich kompaniyaning bir so’m sof foydasiga aktsionerlar necha so’m 
to’lashga roziligini bildiradi. Masalan, «A» kompaniyasida bu ko’rsatkich 10 so’m 
bo’lib,  «B»  kompaniyasida  8  so’m  bo’lsa,  investorlar  «A»  kompaniyasining 
investitsiya  sifatini  afzalroq  baholaydi.  SHu  ko’rsatkich  boshqa  kompaniyalarning 
bir aktsiyasiga to’g’ri keladigan foyda dinamikasi bo’yicha baxolanadi. 
3.Bir 
aktsiyaning 
balans 
qiymati 
(ABQ) 
quyidagicha 
aniqlanadi: 
ABQ=Aktsioner kapitalining qiymati  imtiyozli aktsiyalar 
Muomaladagi oddiy aktsiyalar 
Bir aktsiyaning balans qiymati buxgalteriya hisobi va hisoboti ma’lumotlariga 
binoan  bir  odtsiy  aktsiyaga  to’g’ri  keladigan  korxonaning  sof  aktivlari  qiymatini 
ko’rsatadi. 

---

 
190 
4.Bir  aktsiyaning  bozor  qiymati  bilan  balans  qiymatining  nisbati  uning  bozor 
qiymati qancha ekanpigini ko’rsatadi va u quyqdagicha anshhlanadi: 
Bir aktsiyaning bozor qiymati bilan      Bir aktsiyaning bozor qiymati 
Balansqiymatining nisbati=Bir aktsiyaning balans qiymati 
5.  Dividend  daromad  yoki  dividend  normasi  quyidagicha  aniqlanadi: 
Dividend 
daromad 
(haqiqiy 
foyda) 
Bir 
aktsiyaning 
dividendi 
normasi  bir aktsiyaning bozor qiymati 
6. Aktsiyaga egalik qilish davrida daromadliligi (AD) muhim ahamiyatga ega 
bo’lib, u quyidagicha aniqlanadi: 
AD=D+(S*S); 
bu erda: 
D     olinadigan dividend summasi. 
S*   sotish narxi. 
S     sotib olish narxi. 
7. 
To’lanadigan  dividendlar  ulushi  quyidagicha  aniqlanadi  (T.d.u) 
T.d.u = Bir aktsiyaga to’g’ri keladigan dividend 
Bir aktsiyaga to’g’ri keladigan sof foyda 
Bu  ko’rsatkich  tahlilining  xususiyati  shundan  iboratki,  uning  «yaxshi»  yoki 
«yomon»  darajasi  bo’lmaydi.  Lekin  buning  umumiy  ko’rsatkichi  1  dan  oshmasligi 
kerak..  Bu  demak,  kompaniya  dividend  to’lash  uchun  yetarli  darajada  foyda 
olganligini ko’rsatadi. Agar bu ko’rsatkich 1 dan oshib ketsa, kompaniya moliyaviy 
imkoniyatidan oqilona foydalanmaganligini yoki rezerv kapitalidan qarz olganligini 
ko’rsatadi. 
Ortiqcha to’langan dividendlar xususiy kapitalni kamaytirishga olib keladi.