28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
PUL  OQIMLARI   TO’G’RISIDA  HISOBOT 
(4- SON  SHAKL ) 
 
 
104.  Pul  oqimlari  to’g’risida  hisobotda  korxonaning  moliya  resurslaridagi 
barcha  o’zgarishlar  pul  oqimlari  xarakati  nuqtai  nazaridan  aks  ettiriladi.  Ushbu 
hisobot  qolgan  hisobot  shakllarini  tuzishda  hisoblab  yozish  usuli  ishlatilishini 
hisobga  olgan  xolda  inflyatsiya  sharoitida  korxona  likvidligini  yanada  ob’ektiv 
baholash imkonini beradi. 
 
Jorish  xo’jalik,  investitsion  va  moliyaviy  faoliyatining  borishida  pul 
mablag’’larining  barcha  o’zgarishlari  shunday  aks  ettiriladiki,  bu  xol  hisobot 
davrining  boshi  va  oxirida  pul  mablag’’lari  qoldiqlari  va  ular  ekvivalentlari  (yani 
qisqa  muddatli,  yuqori  likvidli,  malum  summadagi  pul  mablag’’lariga  erkin 
aylantiriladigan,  qiymati  o’zgarish  qatoriga  ozgina  uchraydigan  investitsiyalar) 
o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikni belgilash imkonini beradi. 
 
105.  «Xaridorlardan  olingan  pullar»  moddasi  bo’yicha  (010-satr)  sotilgan 
maxsulot,bajarilgan  ishlar  va  ko’rsatilgan  xizmatlar  uchun  korxonaning  bankdagi 
hisobvaraqlariga hisobot davrida kelib tushgan mablag’’lar summasi ko’rsatiladi. 
 
106.  «Mol  etkazib beruvchilarga to’langan pullar»  moddasi bo’yicha  (011-
satr) mol etkazib beruvchilarga moddiy boyliklar va xizmatlar (telefon, telegraf va 
xokazo)  uchun  to’langan  pul  mablag’’lari  summasi  ko’rsatiladi,  to’lanishi 
tegishlicha 040- va 041 –satrlarda aks ettiriladigan uzoq muddatli aktivlarni xarid 
qilishga to’lovlardan tashqari. 
 
107.  «Xizmatchilarga  va  xizmatchilar  nomidan  to’langan  pullar»  moddasi 
bo’yicha (012-satr) xodimlarga to’langan pul mablag’’lari summasi (mehnatga xaq 
to’lash  ko’rinishida),  shuningdek  davlat  maqsadli  jamg’armalariga  to’langan 
mablag’’lar  summalari,  byudjetga  to’langan  jismoniy  shaxslar  daromad  solig’i, 
alimentlar,  uy-joy  fondiga,  xodimlarga  berilgan  bank  kreditlari  uchun  to’lov, 
korxonaning  xodimlarga  ko’rsatiladigan  xizmatlarga  xaq  to’lashi  va  kassadan 
xamda  xodimlar  bilan  va  ular  nomidan  rperatsiyalarga  to’g’ri  keladigan  bank 
hisobvaraqlaridan  boshqa  sarflar  va  pul  mablag’’lari  xamda  ularning 
ekvivalentlarini sarflash bilan bog’liq qolgan sarflar ko’rsatiladi. 
 
108.  «Boshqa  pul  to’lovlari  va  tushumlari»  moddasi  bo’yicha  (013-satr) 
«Chiqim»  ustunida  royalti,  turli  xil  taqdirlashlar,  komission  yig’imlar  va  boshqa 
daromadlarning  to’langan  pul  mablag’’lari  va  ularning  ekvivalentlari  summasi, 
savdo  va  dilerlik  maqsadlarida  tuzilgan  kontraktlar  bo’yicha  komission  to’lovlar, 

---

 
168 
konvertatsiyalangani uchun bankka komission to’lovlar va xokazolar ko’rsatiladi, 
«Kirim» ustunida esa ularning olingan summalari ko’rsatiladi. 
 
109.  «Jami  sof  pul  oqimi\xo’jalik  faoliyatidan  chiqim»  moddasi  bo’yicha 
(014-satr)  «Kirim»  ustuni  bo’yicha  «Q»  va  «CHiqim»  ustuni  bo’yicha  «-« 
belgisining  tasirini  hisobga  olgan  xolda  010,  011,012,  013-satrlarni  qo’shish 
natijasi ko’rsatiladi. 
 
110. «Olingan foizlar» moddasi bo’yicha (020-satr) va «To’langan foizlar» 
moddasi  bo’yicha  (021-satr)  tegishlicha  bank  hisobvaraqlariga  va  korxona 
kassasiga  olingan  summa  xamda  to’lanadigan  foizlar  summasi  ko’rsatiladi. 
Olingan  va  to’langan  foizlar  hisobi  «Foyda  va  zararlar»  hisobvaragining 
«Moliyaviy faoliyatga doir foyda va zararlar» ilova hisobvaragida yuritiladi. 
 
111.  «Olingan  dividentlar»  (022-satr)  moddasi  va  «To’langan  dividentlar» 
moddasi (023-satr) bo’yicha pul mablag’’lari xamda pul ekvivalentlari ko’rinishida 
olingan va to’langan dividentlar summasi ko’rsatiladi. 
 
112.  «Jami  sof  pul  oqimi\foydadan  investitsiyalar  va  moliyaviy  xizmatga 
chiqim» moddasi bo’yicha )024-satr) «Kirim» ustuni bo’yicha «Q» va «CHiqim» 
ustuni  bo’yicha  «-«  belgisining  tasirini  hisobga  olgan  xolda  020,  021,  022,  023-
satrlarni qo’shish natijasi ko’rsatiladi. 
 
113.  To’langan  daromad  (foyda)  solig’i»  moddasi  bo’yicha  (030-satr) 
to’langan daromad (foyda) solig’i summasi ko’rsatiladi. 
 
114.  «To’langan  boshqa  soliqlar»  moddasi  bo’yicha  (031-satr)  barcha 
to’langan soliqlar, bojlar va ularga tenglashtirilgan yig’imlar va ajratmalar, yuridik 
va  jismoniy  shaxslarning  daromad  (foyda)  soliqlari  bundan  mustasno,  summasi 
ko’rsatiladi. 
 
115.  «Jami  to’langan  soliqlar»  moddasi  bo’yicha  (032-satr)  030  va  031-
satrlar summasi aks ettiriladi. 
 
116.  «Nomoddiy  aktivlarning  xaridi  va  sotilishi»  moddasi  bo’yicha  (040-
satr)  «Chiqim»  ustunida  nomoddiy  aktivlarni  xarid  qilish  uchun  mol  etkazib 
beruvchiga  to’langan  (shu  jumladan,  oldindan  to’langan)  pul  mablag’’lari  va 
ekvivalentlari summasi ko’rsatiladi. 
«Kirim»  ustunida  moddiy  aktivlarni  sotish  ular  uchun  boshqa  sotish  hisoblangan 
korxonalar  nomoddiy  aktivlarni  sotganlik  uchun  kelib  tushgan  mablag’’lar 
summasi (shu jumladan, bilvosita soliqlar summasi)ni aks ettiradilar. 
 
117.  «Uzoq  muddatli  moddiy  aktivlarni  xarid  qilish  va  sotish»  moddasi 
bo’yicha (041-satr) «CHiqim» ustunida uzoq muddatli moddiy aktivlar – ko’chmas 
mulk,  binolar,  uskunalar  va  boshqa  asosiy  vositalarni  xarid    qilganlik  uchun  mol 
etkazib  beruvchiga  to’langan  (shu  jumladan,  oldindan  xaq  to’lash  bilan)  pul 
mablag’’lari  xamda  ularning  ekvivalentlari  summasi  ko’rsatiladi,  «CHiqim» 
ustunida  uzoq  muddatli  moddiy  aktivlarni  sotish  ular  uchun  boshqa  sotish 
hisoblangan  korxonalar  uzoq  muddatli  moddiy  aktivlarni  sotishdan  kelib  tushgan 
mablag’’lar summasini (shu jumladan, bilvosita soliqlar summasini) aks ettiradilar. 
 
118. «Xarid qilingan va qo’yilma qilingan uzoq muddatli va qisqa muddatli 
qo’yilmalar»  moddasi  bo’yicha  (042-satr)  «CHiqim»  ustunida  shu  jumladan 
vositachilarga  qimmatli  qog’ozlar  xaridi  uchun  to’langan  komission  pullar 
summasi  va  birjada  to’langan  foizlar  ko’rsatiladi.  «Kirim»  ustunida  o’ziniki 

---

 
169 
bo’lmagan  emissiyalangan  qimmatli  qog’ozlarni  sotishdan  tushgan  mablag’’lar 
summasi,  shuningdek  banklar  va  boshqa  yuridik  shaxslarning  qisqa  muddatli  va 
uzoq muddatli ssudalari xamda qarzlari aks ettiriladi. 
 
Tajriba-konstruktorlik  ishlariga  kapitallashtirilgan  xarajatlar  bilan  bog’liq 
to’lovlar xamda ushbu modda bo’yicha aks ettiriladi. 
 
119. «Jami sof pul oqimi\investitsiya faoliyatidan chiqim» moddasi bo’yicha 
(043-satr)  «Kirim»  ustunida  «Q»  va  «CHiqim»  ustunida  «__»  belgisining  tasirini 
hisobga olgan holda 040, 041,042-satrlarni qo’shish natijasi ko’rsatiladi. 
 
120. «Jami sof pul oqimi\moliyalashgacha chiqim» moddasi bo’yicha (044-
satr)  «Kirim»  ustuni  bo’yicha  «Q»  va  «Chiqim»  ustuni  bo’yicha  «Belgisining 
ta’sirini  hisobga  olgan  xolda  014,  024,  032,  043-satrlarni  qo’shish  natijasi 
ko’rsatiladi. 
 
121.  «Sarmoyaga  aktsiyalar  chiqarishdan  tushumlar»  moddasi  bo’yicha 
(050-satr)  hisobot  davrida  chiqarilgan  aktsiyalar  uchun  aktsiyadorlardan  kelib 
tushgan pul mablag’’lari summasi aks ettiriladi. 
 
122.  «Uzoq»  muddatli  va  qisqa  muddatli  qarzlar  (ssudalar)  kelib  tushishi» 
moddasi  bo’yicha  (051-satr)  hisobot  davrida  «Kirim»  ustunida  kelib  tushgan, 
«CHiqim»  ustunida  to’langan  kredit  va  qarzlarning  pul  mablag’’lari  summasi 
ko’rsatiladi. 
 
123.  «Ijara  majburiyatlari  bo’yicha  to’lovlar»  moddasi  bo’yicha  (025-satr) 
«CHiqim»  ustunida  ijaraga  beruvchiga  to’langan,  «Kirim»  ustunida  ijarachilar 
kelib tushgan pul mablag’’lari va ular ekvivalentlari summasi ko’rsatiladi. 
 
124. «Jami sof oqim\moliyaviy faoliyatdan chiqim» moddasi bo’yicha (053-
satr)  «Kirim»  ustunida  «Q»  va  «CHiqim»  ustunida  «-«  belgilarining  tasirini 
hisobga olgan xolda 050, 051, 052- satrlar summasi ko’rsatiladi. 
 
125.  «Sof  o’sish\pullar  va  pul  ekvivalentlarining  kamayishi»  moddasi 
bo’yicha  (060-satr)  o’uyidagi  satrlar  summasining  natijasi  sifatida  (Q\-  belgilari 
tasirini  hisobga  olgan  xolda)  olingan  kirim  yoki  chiqim  summasi  (tegishlicha 
«CHiqim» yoki «Kirim» ustunida) ko’rsatiladi: 044-satrQ053-satr. 
 
126.  «Hisobot  davri  boshidagi  xolat  bo’yicha  pul  mablag’’lari  va  pul 
ekvivalentlari»  moddasi  bo’yicha  (070-satr)  oldingi  yilning  31  dekabridagi  xolat 
bo’yicha pul mablag’’larini hisobga olish hisobvarag’larida (50, 51, 52, 55, 56, 57, 
58)  pul  mablag’’lari  qoldiqlari  summasi  va  korxona  balansida  kayd  etilgan  qisqa 
muddatli qimmatli qog’ozlar qiymati ko’rsatiladi. 
 
127.  «Hisobot  davri  oxiridagi  xolat  bo’yicha  pul  mablag’’lari  va  pul 
ekvivalentlari»  moddasi  bo’yicha  (080-satr)  hisobot  davrining  oxirgi  taqvimiy 
sanasidagi xolat bo’yicha pul mablag’’larini hisobga olish  hisobvarag’larida (50, 
51,  52, 55, 56,  57, 58)  pul  mablag’’lari  qoldiqlari  summasi  va  korxona  balansida 
qayd etilgan qisqa muddatli qimmatli qog’ozlar qiymati ko’rsatiladi. 
 
128.  «Valyuta  mablag’’lari  xarakati»  bo’limida  hisobot  yilida  korxona 
valyuta mablag’’larining xarakati ko’rsatiladi. 
 
Valyuta  mablag’’lari  O’zbekiston  Respublikasi  valyutasida  hisobot 
davrining  oxirgi  sanasida  O’zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  kursi 
bo’yicha aks ettiriladi. 

---

 
170 
 
129,  «Yil  boshidagi  qoldiq»  moddasi  bo’yicha  (090-satr)  yil  boshida 
korxona valyuta hisobvarag’ida va kassasida bo’lgan valyuta mablag’’lari summasi 
ko’rsatiladi. 
 
130.  «Jami  kelib  tushdi»  moddasi  bo’yicha  (100-satr)  yil  boshidan  valyuta 
tushumlari  umumiy  summasi,  «SHu  jumladan:»  moddasi  bo’yicha  esa  valyuta 
mablag’’larini olish manbalari ko’rsatiladi: 
 
a) 101-satr- «sotishdan tushum»-yil boshidan korxona olgan valyuta tushumi 
summasi: 
 
b)  102-satr –«konvertatsiyalangan»-birjadan  tashqari  valyuta bozorida sotib 
olingan valyuta summasi: 
 
v) 103-satr –«olingan kredit» – xorijiy valyutada olingan kredit summasi: 
 
g) 
104-satr-«boshqa 
manbalar»-101-103-satrlarda  sanab  o’tilmagan 
manbalar  hisobiga  korxonaning  valyuta  hisobvaraqalari  va  kassasiga  boshqa 
valyuta tushumlari summasi. 
 
113. «Jami sarflangan» moddasi bo’yicha (110-satr) korxona tomonidan turli 
maqsadlarga  sarflangan  va  valyuta  mablag’’larining  umumiy  summasi  aks 
ettiriladi. 
 
Valyutanin  sarflash  yo’nalishlarini  sanash  «SHu  jumladan:»  moddasi 
bo’yicha 111-114-satrlarda ochib beriladi: 
 
a)  111-satr  –«mahsulot  tannarxi  va  davr  xarajatlariga  kiritiladigan 
xarajatlar»-  maxsulot  tannarxi  va  davr  xarajatlariga  kiritilgan  sarflangan  valyuta 
mablag’’lari summasi, Masalan, bank xizmatlariga xaq to’lash: 
        b)  112-satr-«mol  etkazib  beruvchilarga  to’lovlar»  –xom    ashyo,  materiallar, 
tovarlar  va  boshqa  oborot  mablag’’larni  xarid  qilishga  sarflangan  valyuta 
mablag’’lari summasi: 
 
v)  113-satr-«kreditorlar  bo’yicha  to’lovlar,  shu  jumladan  foizlar»-valyuta 
kreditlari  bo’yicha  kreditorlarni  so’ndirishga  va  foizlarni  to’lashga  sarflangan 
valyuta mablag’’lari summasi: 
 
g)  114-satr-«boshqa  maqsadlarga»-111-114-satrlarda  sanab  o’tilmagan 
boshqa maqsadlarga sarflangan valyuta summasi. 
 
132.  «Hisobot  davri  oxiridagi  qoldiq»  moddasi  bo’yicha  (120-satr)  hisobot 
davri oxirida korxonaning valyuta  hisobvaraqalarida va kassasida bo’lgan valyuta 
mablag’’lari  summasi  aks  ettiriladi.  Bu  summa:  090-satr  Q100-satr  –110  –satrga 
teng.