Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

Ҳиндуийликнинг таълимоти ва маросимлари
- 103 -

---

Ҳ индистон д и н и й ти зи м л ар и н и н г ақи даларидаги ўхш аш - 
л и кл ар , о д а м л а р н и н г д и н и й эъ ти қо д н и тан л аш эр ки н л и ги
каби ом и ллар д и н и й эътиқоди турлича бўлган халкларнинг 
тинч-тотув яш аш л ар и га ш арт-ш арои т яратган. А ммо ю қори- 
даги ф икрга асосл ан и б , д и н и й ти зи м л ар ўртасида м интақа- 
да ҳукм ронлик учун кескин кураш бўлм аган, деган хулосага 
келиш хатодир. Б ундай кураш н аф ақат д и н и й ти зи м лар ўрта- 
сида, бачки б итта д и н и й тизим даги худолар дараж асида ҳам 
тўхтовси 
j
давом этган . М асалан и н г д и қ қ атга сазовор жиҳати 
ш ундаки, улар ўртасидаги кески н рақобат ж ам и ятда тўқн а- 
ш увларни, л и н и й уруш ларни келтириб чи қарм аган.
Б у д дави й ли кн и н г давлат ди н и си ф ати да тан ол и н ган ли - 
ги (м илоддан аввалги III аср) д и н и й ти зи м л а р ўртасидаги 
рақобатни сусай ти р м аган . Бу кураш , а й н и қ с а , брахм анизм
ва бу;ш авийлик д и н л ар и ўртасида м уросаси з кечган. Л екин 
брахманизм аввалги ҳолатида қайта ти к л ан и ш и м умкин эмас 
эди. Н атижада б р ах м ан и зм н и н г н еги зи да ян ги д и н и й т а ъ л и ­
мот - у ш д у и й л и к вужудга келган. У н и н г ш акллан и ш ж араё- 
ни милодий I асрга келиб якун лан ган ва Ҳ и н д и сто н д а кенг 
ёй и л ш п п м илоди й IV—VI асрлардаги Г уптачар и м п ер и яси
даврига тўғри келган. Б уддави й ли к билан ҳи н д уи й ли кн и н г 
рақобаг кураш и у зо қ давом этган. Ф ақат Х асрга келиб, буд­
д ави й ли к Ҳ и н ди стондан узи л-кеси л си қиб чиқарнлган.
Янги динни «ҳиндуийлик» деб аташ V III асрда ислом д и ­
нини нг Ҳ индистонда ёйи ли ш и билан боғликдир. Ислом д и - 
нини қабул қилм аган аҳолини маҳаллий мусулмонлар « \и н - 
дилар» деб агаган л ар ва кей и н ч ал и к и лм и й адабиётда янги 
дин тараф дорлари «ҳиндуийлар» деб атала бош ланган. Ҳ ин- 
дуийлар уз диний эътиқодларини «арья-дхарма» (орийлар қону- 
ни) ёки «санатана дхарма» (абадий қонун) деб атаганлар.
Ҳ и н д у и й л и к Ҳ и н д и с т о н д а қ а д и м ги д а в р л а р д а н пайдо 
бўлган б арча д и н т у р л а р и н и , м аҳалли й х а л к л а р н и н г урф - 
о д атлари , а н ъ а н а ва уд ум лари н и қабул қи лган . У ш бу д и н
буддавийликка кўп ж иҳатлари би л ан ўхш аш бўлса ҳам, кас­
та ти зи м и н и м у қад д асл аш ти р ган л и ги , м аҳаллий урф -од ат- 
лар ва ан ъ а н а л ар н и , аф сон алар, ри во ятл ар ва байрам ларни