Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

Sillogizm  aksiomasi
Aksiomalar  isbot  talab  qilmaydigan,  isbotsiz  chin  deb  qabul 
qilingan  nazariy  mulohazalar  bolib,  ular  vositasida  boshqa  fikr 
va  mulohazalar  asoslab  beriladi.  Sillogizmning  aksiomasi  xulo- 
salashning mantiqiy asoslanganligini ifodalaydi.
Sillogizm xulosasining  asoslardan  zaruriy keltirib  chiqarilishi 
quyidagi qoidaga asoslanadi:  «Agar bir buyum ikkinchi buyumda 
joylashgan  bolsa,  ikkinchi  buyum  esa  uchinchi  bir  buyumning 
ichida  bolsa,  unda  birinchi  buyum  ham  uchinchi  buyumning
236

---

ichida  joylashgan  bo‘ladi»  yoki  «Bir  buyum  ikkinchi  buyumda 
joylashgan  bolsa,  ikkinchi  buyum  esa  uchinchi  bir  buyumdan 
tashqarida bolsa, unda birinchi buyum ham uchinchi buyumdan 
tashqarida joylashgan boladi».  Bu qoidani quyidagi shakllar yor­
damida ifodalash mumkin.
Bu qoida sillogizm aksiomasi mohiyatini terminlarning  hajmi 
munosabatlari  asosida  tushuntirib  beradi.  Demak,  sillogizm  ak- 
siomasining  mohiyati  quyidagicha:  buyum va hodisalarning sinfi 
to‘g‘risida  bildirilgan  tasdiq  yoki  inkor  fikr  shu  sinf tarkibidagi 
barcha buyum va hodisalarning har biri yoki ayrimlari ham taal- 
luqli fikr hisoblanadi.
Masalan:
Hamma  odamlar tirik mavjudotdir.
Hamma talabalar odamlardir.
Hamma talabalar tirik mavjudotdir.
Sillogizm  aksiomasini  atributiv  ifodalaganda  predmet  bilan 
uning belgisi  o‘rtasidagi  munosabatga  asoslaniladi:  biror buyum, 
hodisa  belgisining  belgisi,  shu  buyum,  hodisaning  belgisidir; 
buyum,  hodisa belgisiga zid bolgan  narsalar buyum,  hodisaning 
o‘ziga ham ziddir.