Anatomiya 2014. indd

Qonning shaklli elementlari. 

Qonning shaklli elementlari eri-

trositlar, leykositlar va trombositlardan iborat.

Eritrositlar ikki tomoni botiq disk shaklida. Ularning yadro-

si bo‘lmay, diametri 7–8 mm, qalinligi 1–2 mkm. Erkaklarda 

eritrositlar 1 mkl qonda 5 000 000, ayollarda esa 1 mkl qonda – 

4 500 000. Eritrositlarning asosiy vazifasi kislorod va karbonat an-

gidridni tashish. Qizil ilikda har sekunda 10 mln eritrositlar ho-

sil bo‘ladi. Ular 120 kun yashab jigar va taloq da parchalanadi. 

---

340

Ba’zi bir kasalliklar oqibatida hosil bo‘lgan anemiyada qondagi 

eritrositlar miqdorini kamayishi gemoglabin miqdorini pasayishi-

ga olib keladi. Ammo bunda har bir eritrositdagi gemoglabin miq-

dori o‘zgarmaydi.

Gemoglabin.

 Eritrositlar tarkibiga qon pigmenti gemogla-

bin kiradi. Gemoglabin globin oqsili va tarkibida temir moddasi 

bo‘lgan oqsilsiz birikma – gemdan iborat. Mo‘tadil holatda, qon-

da 140 g/l (14 g %) yaqin gemoglabin bo‘ladi. Erkaklarda 130–

155 g/l (13,0–15,5 g %), ayollarda 120–138 g/l (12–13,8 g %). 

Gemoglabinning asosiy vazifasi 

О

2 

va 

СО

2

 ni tashish hamda qon-

ning doimiy reaksiyasini saqlab turishda qatnashuv chi asosiy bu-

ferdir.

Leykositlar

. Leykositlar eritrositlardan yadrosi borligi va fa-

ol amyo basimon harakat qilish qobiliyati bilan farq qiladi. Ular 

qon tarkibidan chiqishi va orqaga qaytishi mumkin. Leykosit-

larning miq dori 1 mkl qonda 6000–8000. Bu miqdor sutka da-

vomida juda o‘z garib turadi. Leykositlar ertalab och qoringa 

kam bo‘lib, ovqatlangandan keyin, jismoniy ish bajarganda va 

kuch li hayajonlanganda, ularning miqdori ko‘payadi. Leykosit-

lat kattaligi, yadrosi shakli, sitoplazmasi xususiyati va faoliyati-

ga qarab turlicha bo‘ladi. Ularning diametri 6 dan 25 mkm ga-

cha. Leykositlarning besh turi: eozinofillar (1–4 %), bazofillar 

(0–0,5 %), neytrofillar (60–70 %), limfositlar (25–30 %) va 

monositlar (6–8 %) tafovut qilinadi. Sitoplazmasida donacha-

larning bo‘lishiga qarab leykositlar donachali (granulositlar) va 

donachasizlarga (aganulositlar) bo‘linadi. Donachalilarga ney-

trofillar, eozinofillar va bazofillar kirib, ularning sitoplazmasi-

da turli bo‘yovchilar bilan bo‘yaladigan ko‘p sonli donachalari 

bo‘ladi. Donachalarda yot moddalarning hujayra ichi h azm ja-

rayoni uchun zarur fermentlar bor. Granulositlarning yad rosi 

o‘zaro ipchalar bilan birikkan 2–5 qism ga bo‘lingani uchun seg-

menyadroli leykositlar deyiladi. Neytrofillarning tayoqsimon 

shakldagi yadroli yosh shakllari tayoqcha yad roli, yadrochasi 

oval shakldagisi esa o‘smir deyiladi.

А

granulositlarga limfosit va monositlar kiradi. Limfositlar 

leykositlarning eng kichigi bo‘lib, ingichka halqa shaklidagi si-

toplazma bilan o‘ralgan katta yumaloq yadrosi bo‘ladi. Eng kat-

ta agranulosit-monositlar loviyasimon yoki oval shaklidagi yadro-

ga ega.

---

341