Мавзу :” Ташкилотларни ривожланишидаги замонавий тенденсиялар “ мустақИЛ

Ташкилотларни ривожланишидаги замонавий 
тенденсиялар 
Матритса тузилмаларида янги технолигик жараѐнлар ва унимли 
ускуналарни тадбиқ этиш билан боғлик қайта қуришларни тез тез ўтказиш 
мумкин. Матритса тузилмаларига ўтишда мураккаб маҳсулотларни ишлаб 
чиқаришда йирик ташкилотларда энг катта самарага эришилади. Шу билан 
бирга гуруҳлардан ташкилотнинг матритсасини қуриш элементлари 
сифатида фойдаланиш салбий томонларга ҳам эга: бундай гуруҳлар барқарор 
тузилмалар бўлмайдилар. Улардан интенсив равишда фойдаланишда 
ходимлар “ташкилий бино”даги ўз жойларидан маҳрум бўладилар, улар 
доимий равишда гуруҳдан гуруҳга кўчиб юрадилар ва бутун ташкилот 
вақтинчага ўхшаб қолади. Агар ташкилот бундай гуруҳлардан фойдаланишга 
борган сари кўпроқ мурожаат қилса, унда гуруҳлар ва лойиҳалардаги 
раҳбарлар ва мутахассисларни тез-тез ўзгариши назоратни йўқлигига олиб 
келади ва ташкилот осонгина барбод бўлади. Бу ҳолда тўлиқлигича матритса 
тузилмасини ташкил қилишга тўғри келади, бу салбий самарани 
пасайтиради. Бундан ташқари матритса тузилмалари учун низоларнинг 
юқори даражаси хосдир. Дивизионал (ѐки бўлимли) ташкилий тузилма 
якуний натижа (маҳсулот, исътемолчи ѐки бозор)га асосланади. Бу тузилмада 
юқори даражадаги бир қатор вазифаларни марказлашуви ва ишлаб чикариш 
(тижорат) 
бўлинмаларининг 
фаолиятини 
маркалаштирилмаганлиги 
бирлаштирилади. Ташкилотнинг юқори даражаси асосий ресурсларни 
режалаштиради ва тақсимлайди, стратегик қарорларни қабул қилади, шу 
билан бирга бўлинмалар оператив қарорларни қабул қиладилар,”фойданинг 
марказлари” бўлган ҳолда, фойда олиш учун маъсулдирлар. Дивизионал 
тузилмани баъзида “мувофиқлаштирилган марказлаштирмаслик” сифатида 
белгилайдилар. Ундан кўп маҳсулотли ишлаб чиқариш(тижорат) ѐки кўп 
миллатли компанияларда кенг фойдаланадилар, улардаги худудий 
тарқоқликда мамлакатли бўлимларни автономлаштириш зарур. Айниқс, у 
бозор ҳолатининг ўзгаришлари камроқ таъсир кўрсатувчи ва амалда 
технолигик янгиликларга боғлик бўлмаган соҳаларда самарали қўлланилади. 
Ташкилотнинг дивизионал тузилмасида ҳар хил бозорлардаги фаолиятнинг 
турларини ратсионал бошқариш мумкин. Ишлаб чиқариш бўлимлари 
раҳбарлари 
ўзлари 
томонидан 
ишлаб 
чиқарилаѐтган 
маҳсулот, 
кўрсатилаѐтган хизматлар ва ўзларига бириктирилган худудга кўра 
фаолиятни нафақат “даража бўйича”, балки “вазифалар бўйича” ҳам 
мувофиқлаштирадилар. Натижада қарорлар қабул қилиш жараѐни тезлашади 
ва уни амалга оширишнинг сифати ошади. Аммо ишлаб чиқариш 

---

бўлимларида мақсадларни “қисқартириш” тенденсияси кузатилади. 
Бўлимларни ташкил қилиш натижасида бошқарув аппаратини ўсиши 
қўшимча харажатларни ошишига олиб келади. Асосий ресурсларни 
марказлаштирган ҳолда тақсимланишда улар етишмаган ҳолда бўлимлар 
ўртасида низолар вужудга келиши мумкин. Дивизионал ташкилотларда яна 
бўлимлараро каръера қийинлашади. Минтақавий, маҳсулотли ва 
истеъмолчилик тузилмалари дивизионал тузилманинг турли-туманлиги 
бўлади, унга кўра ташкилот товарлар ѐки хизматларнинг турлари, 
харидорларнинг гуруҳлари ѐки географик аломатлари бўйича элементлар ва 
блокларга бўлинади. Масалан, агар ташкилот фаолияти каттароқ гоеграфик 
худудларни қамраб олса, унда унинг ташкилий тузилмасини худудий 
тамойил бўйича, яъни унинг бўлимлари жойлашган жой бўйича қуриш 
мақсадга мувофиқдир.
Минтақавий 
тузилмада 
маҳаллий 
қонунлар, 
одатлар 
ва 
истеъмолчиларнинг заруриятлари билан боғлик муаммолар тезроқ ва осонроқ 
ҳал қилинади, чунки ташкилотнинг мижозлар билан, ҳамда ташкилот 
аъзолари ўртасидаги алоқалари йўлга қўйилади. Йирик фирмаларнинг кенг 
географик худудларни қамраб олувчи, ўзлари ҳам, ўз навбатида 
кичикроқларга бўлинувчи бўлинмаларга эга сотиш ташкилотлари 
минтақавий ташкилий тузилмаларга мисол бўла олади. Бошқа фирмалар 
асосан (дори-дармон ва истеъмол товарлари ишлаб чиқариш бўйича) ҳар хил 
мамлакатларда махсус шўба компанияларини ташкил қиладилар (4.9- расм).
Маҳсулотли ташкилий тузилмада қандайдир маҳсулотни ишлаб 
чикариш ва сотишга раҳбарлик қилиш бўйича ваколатлар битта раҳбарга 
топширилади, у маҳсулотнинг ушбу тури учун жавобгар бўлади. Иккиламчи 
вазифавий хизматлар (ишлаб чиқариш, техник ва сотиш) раҳбарлари 
бошқарувчи олдида ҳисобот беришлари керак. Маҳсулотли тузилмага 
мувофиқ ҳаракат қилувчи йирик фирма аниқ мақсулотга унга маҳсулотнинг 
бир икки турини ишлаб чиқарувчи фирма қарагандек эътиборни қаратади. 
Натижада бу фирма янги маҳсулотни ишлаб чиқаришда бошқа ташкилий 
тузилмаларга асосланган фирмаларга қараганда каттароқ муваффақиятларга 
эришади.
Истеъмолчига қаратилган ташкилий тузилмада ишлаб чиқариш ва 
хизмат кўрсатиш даражасида вазифаларни мижозлар гуруҳлари бўйича 
ажралиб чиқиши содир бўлади, барча бўлинмалар, истеъмолчиларнинг фақат 
битта гуруҳига хизмат кўрсатувчи ташкилот каби, истеъмолчиларнинг 
маълум гуруҳлари атрофида, уларнинг талабларини қаноатлантириш учун 

---

гуруҳланадилар. Бу эътиборни мижозлар ѐки бозорларнинг маълум 
гуруҳлари талабларига жамлашга имкон беради. Бунда мижозда ташкилот 
фақат унинг учун ишлаѐтгандек туйилади.
Истеъмолчига қаратилган ташкилий тузилманинг афзалликлари: 
мижозлар ва бозорларга хизмат кўрсатишнинг оперативлиги ва сифатини 
ошиши; раҳбарликка аниқ соҳадаги омилкорроқ мутахассисларни жалб 
қилиниши; жипслашган бошқарув ва ишлаб чиқариш жамоасини ташкил 
қилиниши; норстандарт вазиятларни ҳал қилишдаги оперативлик; шахсий 
жавобгарликни ошириш. Бу тузилманинг камчиликлари: хизмат кўрсатиш 
ҳажмини пасайишининг катта хавфи; барча бўлимлар фаолиятини 
мувофиклаштиришдаги қийинчилик. Ушбу тузилма нашриѐт, банк 
фирмалари томонидан фойдаланилади. Истеъмолчига қаратилган ташкилий 
тузилмалар улгуржа ва чакана (савдо) фирмалари учун хосдир. Ташкилот 
Бошқарувнинг юқори даражаси (бошкарувнинг тўғри чизиқли вазифавий 
тузилмаси)
Пастки 
даража 
(бошқарувнинг 
тўғри 
чизиқли 
тузилмаси). 
Бошқарувнинг комбинатсияланган тузилмаси Бошқарувнинг 
комбинатсиялаштирилган 
тузилмаси 
битта 
ташкилот 
доирасидаги 
бўлинмалар иши хусусиятлари билан белгиланадиган тўғри чизиқли, 
вазифавий, тўғри-чизиқли вазифавий ва бошқа ташкилий тузилмалар 
йиғиндисидан иборатдир. Бунда ташкилот ушбу вазият учун яхшироқ тўғри 
келувчи шаклни ўзига олади. Масалан, фирманинг битта бўлимида 
маҳсулотли, бошқасида вазифали, учинчисида матритса тузилмадан 
фойдаланиш мумкин. Қоидага кўра, бошқарувнинг юқори даражаси тўғри 
чизиқли вазифавий тузилма бўйича қурилади.
Аналитик тадқиқотлар ва прогнозлаш ишланмаларининг мавзуси 
бўлган келажакнинг тузилмалари, техникаси ва бошқарув усуллари 21-асрда 
тўлиқ татбиқ этилган ва кенг тарқалган. Бироқ, бугунги кунда ҳам улар 
ҳақиқатга айланмоқда: ахборот технологияларидан фойдаланиш, илмий 
билимлар, горизонтал тузилмалар, "ички бозорлар" ва ҳоказолар билан 
боғлиқ бошқарувдаги янги, кўпинча инқилобий ўзгаришлар турли хил 
миқѐсларда ва модификатсияларда амалий ҳаѐтга киради. Ушбу тажрибани 
умумлаштириш, уни ҳар томонлама таҳлил қилиш ва тадбиркорлик 
субектларининг ўзига хос вазиятлари ва хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда 
янги ташкилий моделлар ва усуллардан фойдаланиш имкониятларини 
аниқлаш замонавий илм-фан ва бошқарув амалиѐтининг асосий вазифасига 
айланиб бормоқда. 

---

Тадқиқотлар кўрсатадики, келажакни ташкиллаштиришнинг асосий 
мулки динамик ташқи муҳитга доимий мослашиш бўлади. Кўз билан 
айтганда, ташкилот ѐруғлик, ҳиссиѐтлар ва ҳарорат ўзгариши туфайли 
рангини ўзгартирадиган хамелеонга ўхшайди. Мослашувчан механизм 
сифатида ташкилот ташқи шароитларнинг ўзгариши ва унга қўйилган 
объектив талабларга мувофиқ ўзгаради. Амалдаги жараѐнлар ва 
ривожланаѐтган тендентсияларни умумлаштириш шуни кўрсатадики, 
ташкилотларнинг 
кўпроқ 
мослашувчанлиги, 
шахсларга 
содиқлиги, 
жамоаларнинг 
устунлиги, 
юқори 
ички 
рақобатбардошлиги 
ва 
диверсификатсия қилиш истаги каби хусусиятлар вужудга келади. Биз 
ташкилотларнинг ушбу хусусиятларини тавсифлашга ҳаракат қиламиз. 
Ажойиб мослашувчанлик. Келажакни ташкил қилиш биринчи навбатда 
мослашувчан бўлиши керак. У ҳаракатчан, ташқи муҳитдаги ўзгаришларга 
мослашишга содиқ, бу албатта мижозлари учун ўзгаришни англатади. У 
ўзгаришларни бажонидил қабул қилади. Шу билан бирга, ташкилотнинг 
бирон бир иккинчи даражали элементи ўзгаришга дучор эмас, балки унинг 
муҳим ядроси - тузилмалар, жараѐнлар, усуллар. Ташкилий ўзгаришлар 
динамикаси техника ва технологияларнинг ривожланиш суръатларига, 
бизнесни ривожлантириш шартларига боғлиқ. Ҳатто муваффақиятли 
ташкилотлар ҳам ўзларининг консерватизмидан азият чекишлари мумкин. 
Компаниялар ўн минглаб иш жойларини қисқартиргандан сўнг, 
ташкилотдаги ўзгаришларни тезлаштириш ва чуқурлаштиришга қаратилган 
янги кўникмаларни талаб қиладиган ўн минглаб янги иш ўринларини 
тўлдиришга мажбур бўлган ҳолатлар мавжуд. 
Ресурсларни тугатиш тендентсияси кучаяди, деб тахмин қилиш 
мумкин, айниқса компаниялар ички рақобатбардошлик қобилиятини англаб 
этар экан. Муваффақиятли мослашувчанлик ташкилот маданиятининг бир 
қисми бўлиши керак. Ташкилот ўзгаришларга мослашиши керак (масалан, 
матритсали тузилмаларга ўтиш, жамоаларни ташкил этиш, турли шаклларда 
хизматлар кўрсатиш) ва мижозларнинг талабларига тезкор жавоб бериш. Бу 
одамлар эгилувчан ташкилот қадриятларига содиқ қолганда юз беради. 
Жисмоний шахслар олдида мажбурият. Одамнинг ишлашининг асосий 
шарти бўлган анъанавий ижтимоий шартнома турли хил ўзгартиришлар 
билан иш ҳақининг кўпайиши, маъсулиятнинг маълум даражаси ва ишчилар 
хавфсизлиги кафолати демакдир. Янги ижтимоий шартнома, афтидан, шахсга 
садоқат асосида бўлади, бир томондан, ташкилот иш жараѐнига эмас, 
натижаларга таянади. Бошқа томондан, шахс бу иш битта ташкилотда ѐки 

---

бир қатор ташкилотларда бўлишидан қатъи назар, қизиқарли иш ва касбий 
ўсишга интилишни бошқаради. Келажакни ташкил қилиш ушбу манфаатлар 
тўқнашувини энгиб чиқади. 
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, анъанавий иерархияда кафолатланган 
хавфсизлик эвазига ходимлар касбий ўсишга, кўникмаларни эгаллашга ва 
ишларининг қийматини оширишга қизиқиш билдиришади. Шу билан бирга, 
улар ўз ташкилотларидаги муаммоларни ҳал қилишда иштирок этишни 
хоҳлашади. Ташкилотга қўйиладиган талаб аниқ, муаммоларни ҳал қилишда 
одамларнинг иштирокини таъминлайди. Бу унинг ходимларини ўқитиш ва 
ривожлантиришга сармоя киритишини англатади. Тажриба шуни 
кўрсатадики, ходимларни ўқитиш харажатларини оширадиган компаниялар 
ушбу харажатларни камайтирадиган компанияларга нисбатан даромадлилик 
ва самарадорликнинг юқори кўрсаткичларига эришадилар. Ходимларни 
ўқитиш ва ривожлантириш фаол равишда бошқарилиши керак, чунки 
ходимлар ҳозирги ва келажакдаги муаммоларни ҳал қилишга тайѐр 
бўлишлари керак. 
Жамоалардан имтиѐзли фойдаланиш. Ташкилот ўз ходимларидан талаб 
қиладиган кўникмалар орасида келгусида барча тадбирларда муҳим рол 
ўйнайдиган жамоаларда ишлаш қобилияти тобора муҳим ўрин эгаллайди. Ўз-
ўзини бошқариш жамоалари мослашувчан ташкилотнинг асосий бўғинларига 
айланади. Жамоалар муаммолар атрофида шаклланиши керак. Агар муаммо 
ҳал қилинса, унда бу буйруқлар бекор қилинади ва бошқалар яратилади. 
Одамлар аввал бирига, сўнгра бошқа жамоага кириши мумкин ва 
жамоалар ўз навбатида янги талабларга қараб ўзгариши мумкин. Гуруҳлар 
(жамоалар) 
ташкилотнинг 
асосий 
"қурилиш" 
блокига 
айланади. 
Гуруҳларнинг ўзини ўзи бошқариш билан, ташкилотдаги раҳбарларнинг 
этакчи роли чекланган. Гуруҳнинг умумий мақсади бор. Мақсадларга 
эришиш даражасини баҳолаш учун жавобгарлик ва жавобгарлик 
қўлланилади. Шу билан бирга, муваффақиятнинг асосий кўрсаткичи 
истеъмолчиларнинг талабларини қондиришдир (товарлар захирасини 
кўпайтириш ѐки даромадлиликни ошириш эмас). Фойда олинади ва 
истеъмолчиларнинг талаблари қондирилса, товарларни ишлаб чиқариш 
кўпаяди, деб ишонилади. Баҳолар ва иш ҳақини тўлаш тизими нафақат 
индивидуал ютуқлар учун, балки гуруҳ (гуруҳ) фаолияти натижаларига қараб 
белгиланиши муҳим аҳамиятга эга. Тор ихтисослашув ўрнига турли хил 
кўникмаларни ривожлантириш ва ходимларни бир нечта касблар бўйича 
маҳоратини ошириш тавсия этилади. 

---

Биргаликда ишлаш учун ажралмас шартлар этказиб берувчилар ва 
истеъмолчиларнинг алоқаларини максимал даражада ошириш, уларнинг 
тўғридан-тўғри ва доимий алоқаларини таъминлашдир. Агар иложи бўлса, 
фаолият шартларига мувофиқ, этказиб берувчилар ѐки истеъмолчилар 
вакилларини компаниянинг ички ишчи гуруҳларига киритиш амалиѐти 
мавжуд. Ходимларни хабардор қилиш ҳам муҳимдир. Ходимларга 
ҳисобланган 
ва 
"тозаланган" 
маълумотларни 
бериш 
тавсия 
этилмайди.Ходимни доимий равишда маълумотдан унумли фойдаланишга 
ўргатиш, вазиятни мустақил равишда таҳлил қилиш ва ўз қарорларини қабул 
қилиш тавсия этилади.Янги корпоратив модел, рақобатчилар, этказиб 
берувчилар ва истеъмолчилар ўртасидаги ҳамкорликнинг ривожланиши 
компаниянинг чегаралари ҳақидаги анъанавий ғояни ўзгартирмоқда. Ҳар бир 
шерикнинг касбий билимлари ва кўникмалари ҳар қандай вазифа ва жараѐн 
дунѐ миқѐсида амалга ошириладиган "алоҳида нарсада энг яхши" 
ташкилотни яратишга имкон беради, бунга алоҳида компанияда эришиб 
бўлмайди. Натижада ишлаб чиқариш самарадорлиги ошади, ўзаро ишонч ва 
жавобгарлик муҳити юзага келади. Шериклик камроқ расмий. Айрим 
компаниялар учун мавжуд бўлмаган аниқ бозор имкониятларидан 
фойдаланиш учун компаниялар бирлашади. Ахборот тармоқлари 
компаниялар ўртасида алоқа ўрнатишга ѐрдам беради. Турли хил 
комбинатсияларда аллақачон мавжуд бўлган ташкилий ривожланиш 
жараѐнларини ҳисобга олсак, келажакда юқорида айтиб ўтилган 
хусусиятларга эга бўлган горизонтал корпоратсияларни ташкил этадиган 
тузилмалар кенг тарқалишини тахмин қилиш мумкин. 
Гуруҳ ѐндошуви билан боғлиқ кўникмалар жамоанинг муваффақиятли 
ишлаши учун асосдир. Бу шуни англатадики, ташкилот ходимларни зарур 
кўникмаларга ўргатиши керак. Вазиятга қараб, ходимлар битта жамоада 
этакчи, кейин эса бошқасида хизмат қилиши мумкин; роллар ишнинг 
характерига қараб белгиланади. Шахсий саъй-ҳаракатлар зарур ва исталган 
бўлиб қолаверади, фақат улар бутун жамоанинг ишига ҳисса қўшадиган 
даражада. Турли хил ролларда ишлаш ходимдан анъанавий ташкилотга хос 
бўлмаган янги кўникмаларнинг тўлиқ тўпламини ўзлаштиришини талаб 
қилади. Ишчилар мослашувчан, ташаббускор ва жамоада ишлашга қодир 
бўлиши керак. 
Юқори ички рақобатбардошлик. Ташкилотнинг кучи унинг 
ходимларининг 
билимлари 
ва 
тажрибаларига 
асосланган 
ички 
рақобатбардошлигидадир. Ташкилот ўзининг барча имкониятларини 
сафарбар қилади, мижозларнинг талабларига, бозор талабларига мувофиқ 

---

оқилона ташкил этилишини ва ишлатилишини таъминлайди. Бозорга 
йўналтирилган бўлмаган функтсиялар ресурслар билан таъминланмайди ва 
улар молиялаштирилмайди. Хусусан, рақобатдош асосий фазилатлардан 
бири мижозларнинг эҳтиѐжларига мослашиш ва уларга инноватсион 
хизматларни - ташкилий, технологик ѐки таркибий хизматларни тақдим 
этишдир. Рақобатбардошликнинг муҳим омили - бу ходимлар ўртасида 
муносабатларни ўрнатиш, иш ва ходимларни бошқариш, шунингдек, ушбу 
соҳада ўқитиш. 
Диверсификатсия қилиш истаги. Келажакни ташкил қилиш ишчи кучи 
ва этказиб берувчиларни диверсификатсия қилишга интилиши керак. 
Диверсификатсия компаниянинг рақобатдошлигини ошириш ва мижозларга 
кўрсатиладиган хизматларни кенгайтириш учун ишлатилади. Барча 
ходимларга ўзгаришларга ҳисса қўшиш, уларни ўқитиш учун зарур бўлган 
вақтни ажратиш учун имконият бериш керак. Турли хил бўлиш билан 
боғлиқлик ташкилотларнинг турли йўллар билан моделлаштирилишида 
намоѐн бўлади: турли мақсадларга эришиш, турли ишларни бажариш, турли 
одамлар ва маданиятлар учун. Сўнгги тендентсия ташкилотларнинг хилма-
хиллиги ва плюрализм сари интилишдир. 
Ҳатто жуда кичик бўлган компаниялар ҳам муваффақиятга эришиш 
учун трансмиллий корпоратсиялар сифатида ишлашга ҳаракат қилишлари 
керак. Уларнинг бозори маҳаллий ѐки минтақавий бўлиб қолиши мумкин, 
аммо бу бозорда рақобат глобал бўлади. Уларнинг стратегияси, шунингдек, 
технология ва молия, маҳсулотлар ва бозорлар, ахборот ва тарқатиш 
соҳасида глобал бўлиши керак. Бу, шунингдек, бизнес билан 
шуғулланмайдиган ташкилотларга ҳам тегишли. 
Сўнгги 
йилларда 
энг 
истиқболли 
назарий 
ишланмалар 
ташкилотларнинг ривожланиши учун билимларнинг ҳал қилувчи аҳамияти 
билан боғлиқ бўлиб, уларнинг фаолияти тобора кўпроқ маълумотларнинг 
мавжудлиги, кадрлар тайѐрлаш ва инноватсияларни ўзлаштиришга 
боғлиқдир. Технология ва ишлаб чиқариш иқтисодиѐти, рақобат, ахборот 
технологиялари ва бошқарув усулларининг жадал ўзгариши шароитида, 
умуман олганда шахслар ва ташкилотлар томонидан билимларни тўплаш ва 
қўллаш механизмларини, шунингдек бунга халақит берадиган омилларни 
тушуниш керак. Бу ходимларнинг билимлари ва малакаси, ташкилотларнинг 
ривожланишига асос бўлиб, юзага келадиган техник, иқтисодий ва 
ташкилий-бошқарув муаммоларини - ҳозирги ва келажакни ҳал қилишга 
имкон беради. 

---

Ахборот инқилобидан келиб чиққан ҳолда билимга киришнинг 
кенгайиши мутахассис ва лайнер ўртасидаги муносабатлар, ташкилот ва 
ходим ўртасидаги, товарлар манбаи ва уларни олувчи ўртасидаги 
муносабатларнинг моҳиятини ўзгартирмоқда. Асосий таълим, меҳнат бозори 
эҳтиѐжларига мувофиқ ишчиларнинг касбий тайѐргарлиги ва малакасини 
ошириш, шунингдек, инноватсион фикрлашни ривожлантиришни қўллаб-
қувватлаш иқтисодий ва технологик тараққиѐт, инноватсион билимларга 
асосланган 
жамиятни 
шакллантириш 
учун 
зарурдир. 
Юқоридаги 
диаграммада бошқарув фаолиятига ҳал қилувчи таъсир кўрсатадиган 20-аср 
охири - 21-аср бошларида технология, ташкилий ва этакчиликдаги 
инқилобий ўзгаришларнинг моҳияти ва йўналишини контсентрланган 
шаклда кўрсатишга уринишлар. 
Ташкилот ва билимларни бошқаришнинг мослашувчанлигини 
таъминлаш замонавий раҳбарнинг деярли асосий вазифасига айланиб 
бормоқда. Ташкилотнинг ҳаракатчанлигининг манбаи ишчиларнинг 
касбларни, маданий ва ижтимоий муҳитни ўзгартириш уларни ўқитиш ва умр 
бўйи ўрганиш қобилиятидир. Таълим технологияларидан фойдаланиш, 
масалан, масофавий ўқитиш орқали амалга оширилади. Турли ишчилар ва 
ташкилотлар ўртасида технологик билимларнинг нотекис тақсимланиши 
билимларнинг этишмаслиги деб ҳисобланади. Тўлиқ бўлмаган ижтимоий-
иқтисодий билимлар туфайли юзага келадиган қийинчиликлар ахборот 
муаммоларининг пайдо бўлишига олиб келади. Маълумотлар ва 
маълумотларнинг этишмаслиги реал ҳаѐтда узвий боғлиқдир ва билимдаги 
потентсиални бўшатиш учун ташкилотлар ушбу муаммоларни бир вақтнинг 
ўзида ҳал қилишлари керак.