M A’RUZA 4
4.4. MURAKKAB FUNKSIYANING HOSILASI. OSHKORMAS VA PARAMETRIK
KO`RINISHDA BERILGAN FUNKSIYALARNING HOSILASI
Reja.
1. Murakkab funksiyaning hosilasi.
2. Parametrik ko’rinishda berilgan funksiyaning hosilasi.
3. Oshkormas funksiya hosilasi.
4. Hosila jadvali (Umumiy hol).
Tayanch iboralar.Murakkab funksiya, parametrik ko’rinishda berilgan funksiyalarning hosilasi,
oshkormas funksiya, yuqori tartibli hosila.
1.Murakkab funksiyaning hosilasi.
Agar y o’zgaruvchi u o’zgaruvchining y=f(u) funksiyasi bo’lib, u esa o’z navbatida x ning
funksiyasi u=
φ (x) boisa, u holda y=f(.p(x)) funksiyani x ning murakkab funksiyasi deyiladi.
Teorema. Agar u== φ (x) funksiya o’zgaruvchi x nuqtada u
x
'= φ '(
x
) hosilaga, y=f(u) funksiya esa
o’zgaruvchi u bo’yicha y
u
'=f '(u) hosilaga ega bo’lsa, u holda y=f(φ (x)) murakkab funksiya ham
shu x nuqtada
y
x
'=f
u
'(u) · φ'(x)
hosilaga ega bo’ladi.
2. Parametrik ko’rinishda berilgan funksiyaning hosilasi.
Agar tenglamamizi
)
(
(t)
t
y
x
parametrik ko’rinishda berilgan bo’lib,
φ (t), ψ(t) funksiyalar
differensiallanuvchi va φ '(t)≠0 bo’lsa y
)
(
'
)
(
'
'
t
t
t
x
x
ya’ni
)
(
'
)
(
'
'
t
x
t
y
y
t
t
x
formula o’rinli bo’ladi.
3. Oshkormas funksiya hosilasi.
( ,
)
0
F x y =
ko’rinishida berilgan oshkormas funksiyaning hosilasini hisoblashda, tenglikning
chap tomonini x argumentning murakkab funksiyasi deb qaraladi va tenglikning ikkala
tomonidan hosila olinadi. Bunda y x ning murakkab funksiyasi deb qaraymiz.
Misol. Oshkormas ko’rinishda berilgan funksiyaning hosilasini hisoblang.
2
2
2
2
1
x
y
a
b
+
=
Yechish. Tenglikning ikkala tomonidan x bo’yicha hosila olamiz:
'
2
2
2
2
0 ,
x
y y
a
b
+
=
bundan
2
'
2
.
x
b x
y
a y
= -
4.
Hosila jadvali (Umumiy hol).
u=u(x), v=v(x) funksiyalar differensiallanuvchi funksiyaiar bo’lsin.
1.C'=0; C-o’zgarmas
2. x'=1, x-argument
3. (u
n
)'= nu
n-1
u’.
(n
N ,u>0)
4.
2
'
'
1
u
u
u
5.
u
u
u
2
'
6. (a
u
)'= a
u
1na·u';
(a>0; a≠1)
7. (e
u
)'=e
u
u'
8. (log
a
u)'=
a
n
u
u
1
'
(u>0; a>0; a≠1)
9. (1nu)'=
u
u '
10. (sinu)'=cosu·u'
11. (cosu)'=-sinu·u'
12. (tgu)'=
u
u
2
cos
'
13. (ctgu)'=
u
u
2
sin
'
14. (arcsinu)'=
2
1
'
u
u
15.
(arccosu)'=
-
2
1
'
u
u
16. (arctgu)’=
2
1
'
u
u
17. (arcctgu)'= -
2
1
'
u
u
.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Murakkab funksiyaning hosilasi qanday topiladi?
2. Oshkormas funksiya hosilasi qanday topiladi?
3. Differensialning ta’rifi, geometrik ma’nosi.
4. Ikkinchi tartibli hosilani ta’rifi va uning geomrtrik manosi