1.3. Ижрочи элементлар ва ростловчи органлар
Технологик объектлардаги ростловчи ёки бошқарувчи органларни берилган
бошқариш қонунларига мувофиқ юргизиш учун хизмат қиладиган машина ва
механизмлар ижрочи элементлар дейилади. Ижрочи элементлар бошқариш сигналларини
механик ҳаракатга-айланиш ёки сўрилишга айлантиради. Манба энергиясини турига кўра
ижрочи элементлар электрик, гидравлик ва пневматик турларга булинади. Ижрочи
элементларга қуйиладиган асосий талаблар: юқори ишончлилик; бошқарувчи сигнални
юқори аниқликда ишлаши; ишга тушиш тезлигини юқорилиги; ФИК юқори бўлиши;
нархининг арзонлиги ва геометрик ўлчам ҳамда массасини кичиклиги.
Электр ижрочи элементлар. Электр ижрочи элементлар ток, кучланишни миқдорий
ўзгариши ва электр сигнали фазасининг ўзгаришини бўрилиш, сўрилиш ва айланиш каби
механик ҳаракатларга айлантиради. Ижрочи электр юритмалар сифатида ўзгарувчан ёки
ўзгармас ток двигателларидан фойдаланилади.
Электр юритмали ижрочи механизмлар. Бундай механизмлар электрдвигател,
редуктор, ростловчи органга редуктор валини улайдиган қурилма, чекловчи узгичлар,
тескари боғланиш реохорди, ижрочи механизм холатини масофадан кўрсатиб турувчи
асбоблардан тузилади. Ижрочи механизмларнинг чиқиш қурилмаси тўғри чизиқли ёки
айланма ҳаракат қилиш имконига эга бўлади. Бундай ижрочи механизмларда контактли
ёки контактсиз бошқариш қурилмалари бўлиб, улардан чиқувчи бошқариш сигнали
ростловчи органнинг бир марта тўла айланиб тўхташини ёки кўп марта айланишини
таъминлайди.
Электромагнитли ижрочи механизмлар. Бундай механизмлар механик, гидравлик
ва пневматик тизимлардаги энергия ва масса оқимини масофадан туриб бошқариш учун
хизмат қилади. Улар 2 хил бўлади: сўрилувчи электромагнитли клапан; электромагнитли
сирпанувчи муфта. Электромагнитли юритмалар электр двигателларга қараганда анча
арзон, уларнинг ишлаши ишончли ва ишга тушиш тезлиги юқоридир. Электромагнитли
муфта иш механизмларни ишга тушириш, тўхтатиш ва уларнинг тезлигини ўзгартириш
учун хизмат қилади. Улар 27 ва 100 В ўзгармас ток манбаига уланади ва 5-22 Вт қувват
олади. Уланиш вақти 20-40 мсек, узилиш вақти 15-30 мсек.
Ростловчи органлар. Ростловчи органлар электр энергетикаси объектларида сарф
бўлаётган энергия ёки модда оқимини ўзгартириб технологик жараёнга бевосита таъсир
қилувчи ва унинг оптимал режимида ўтишини таъминлайдиган асосий органлардан
биридир. Ростловчи органлар ростлаш диапазони ва сўриш кучига кўра баҳоланади.
Ростловчи органнинг сарф характеристикаси-босим тушиши ўзгармаган холда,
ростланувчи модданинг сарфи билан затвор сўрилиши орасидаги боғланишга мувофиқ
ифодаланади. Ростловчи органнинг нисбий сарф характеристикаси тўғри чизиқли бўлиши
талаб этилади. Ростловчи органнинг автоматик тизимда ишлатиш учун танлашда иш
объектининг характеристикаси билан ростловчи орган характеристикасининг ўзаро
мослигига катта эътибор берилади.
Синов саволлари
1. Технологик жараёнларни автоматик бошқаришдан мақсад нима?
2. Автоматлаштириш турларига тушунча беринг.
3. Автоматик ростлаш тизимини вазифасини айтинг?
4. АРТ ни функционал схемасини тушунтиринг.
5. АРТ даги элементлар қандай гуруҳларга булинади?
6. Стандарт ростлаш қонунларини ёзинг ва тушунтириб беринг?
7. Ижрочи элементларни вазифаси нима?
9
8. Электр юритмали ижрочи элементларни тузилишини айтинг?
9. Электромагнитли ижрочи механизмларни қандай турларини биласиз?
10. Ростловчи органни вазифаси нима?
10
Do'stlaringiz bilan baham: |