М. А. Тошмирзаев, О. У. Отамирзаев ва З. Р. Тошбекова

2.8. Актив қувват ва частотани автоматик бошқариш
Актив қувват ва частотани автоматик ростлаш энерготизим иш режимини
автоматлаштирилган диспетчерлик бошқарувининг асосий вазифаси ҳисобланади.
Тегишли 
автоматик 
қурилмалар 
частота 
ва 
актив 
қувватнинг 
ростлашни
марказлаштирилган автоматик тизимини ташкил этади.
Энерготизим частотаси ва қувватини автоматик бошқариш тизимини асосий
вазифаси ишлаб чиқарилаётган ва истеъмол қилинаётган электр энергиялар қувват
балансини узуликсиз таъминлаб туришдир, яъни
åР
г
=åР
и
Электр энергия ишлаб чиқариш ва истеъмолчи орасидаги мутоносибликни ҳар
қандай бўзилиши электр энергиясининг сифат кўрсаткичларига салбий таъсир кўрсатади.
Ҳозирда энерготизимда частота ва қувватни рақамли автоматик бошқариш тизимлари
яратилган ва ишлаб чиқаришга тадбиқ этилмоқда. Улар бир қатор функционал
имкониятлар ва хусусиятларга эга:
· Энерготизим иш режимини ўзгаришига ва турли юзага келган вазиятларга
мослашиш имконияти;
· Гидро ва иссиқлик электр станцияларни биргаликдаги электр энергияси ишлаб
чиқаришда ва узатишдаги техник самарадорлигини таъминлаш;
· Технологик режим бузилишларини анализ қилиш ва оптимал бошқарув
таъсирларини аниқлаш;
· Бошқарилаётган комплекс иш унумдорлигини ошириш ва уни алоҳида
элементлари бузилганда нотўғри ҳаракатини олдини олиш;
· Частота ва қувватни марказий автоматик ростлашда объект иш режими ва уни
ўзгариши бўйича назорат қилиш учун диспетчерни тўлиқ ахборот билан
таъминлаш.
Маълумки, гидро электр станцияларда (ГЭС) катта бўлмаган қувват баланси
бўзилиши ўз-ўзидан бартараф этилади, бу ўз-ўзини ростлаш дейилади. Катта қувват
бўзилишида ўз-ўзини ростлаш тизими қувват балансини тиклай олмайди, бунда авария
холати юзага келиши мумкин. Бундай холатларда номинал частотани (50
±0,1 Гц) ростлаш
орқали қувват баланс тикланади. ГЭС ларда қувватни гуруҳли ростлаш тизими мавжуд ва
у қуйидаги қурилмалардан тузилган:

---

25
· топшириқ берувчи (задатчик);
· қувват йиғувчи қурилма;
· бошқарилувчи бўлувчи;
· марказий ростлагич;
· частотани коррекцияловчи блок;
· гидрогенераторни агрегат узели.
ГЭС ни режа бўйича актив қуввати Р
р
топшириқ берувчи орқали берилади.
Режадан ташқари қувват (Р
рт
) частотани ростлаш қурилмаларидан корректировка
қилинади. ГЭС генераторларини хақиқий қувватлари йиғиндиси
åР
г
ва Р
р
, Р
рт
лар
тўғрисидаги маълумот қувват йиғувчи қурилмага берилади. +увват йиғувчи қурилмани
чиқишидаги қувват
DР
0
=Р
р
+Р
рт
-
åР
г
Частота нормал холатда (50
± 0,1 Гц)
D Р = 0 бўлади. +увватни гуруҳли ростлаш
тизимни вазифаси агарда қувват баланси бузилса, яъни
D Р ¹ 0 юзага келса уни бартараф
этишдир. Юқорида таъкидланганидай бундай холатларда номинал частотани ростлаш
орқали (тиклаш) қувват баланси тикланади.