Pul, kredit va banklar

 
Kredit –  ijara (lizing) 
 
Iqtisodiy nuqtai nazardan, 
kredit –  ijara (lizing)
murakkab savdo – moliya – 
kredit  operatsiyalarining  bir  shakli  hisoblanadi.  Kredit  –  ijaraning  asosiy 
xususiyatlari sifatida lizing muddati davomida ijaraga berilgan vositalarga nisbatan 
egalik  huquqini  saqlab  qolishdir.  Uning  asosiy  shakllaridan  biri  mashina  va 
jihozlarni ijaraga berish, asosiy usullaridan biri investitsiyalarni moliyalashtirish va 
ta’minotni faollashtirish hisoblanadi.    
Kredit –  ijara (lizing) operatsiyasida odatda uch tomon ishtirok etadi: 
27.
 
ishlab  chiqaruvchi  (tovar  sotuvchi),  bo‘lajak  lizing  beruvchiga 
tegishli mashina va jihozlarni sotuvchi yuridik shaxs; 
28.
 
 lizing  beruvchi,  tovar  sotuvchidan  mashina  va  jihozlarni  sotib 
oluvchi,  mulkning  egasi  sifatida  lizing  shartnomasiga  asosan  ma’lum 
muddatga va to‘lov evaziga mashina va jihozlarni lizing oluvchiga beruvchi. 
Odatda,  lizing  beruvchi  sifatida  yetarli  darajada  moliyaviy  mablag‘ga  ega 
bo‘lgan banklar, ixtisoslashgan lizing kompaniyalari, korxonalar maydonga 
chiqadi; 
29.
 
lizing oluvchi, lizing shartnomasiga ma’lum muddat va to‘lovga 
asosan mashina va jihozlarni oluvchi shaxs.  
Odatda,  lizing  oluvchi  sifatida  asosan  yuridik  shaxslar  maydonga  chiqadi. 
Lizing  beruvchi  va  lizing  oluvchi  o‘rtasida  tuzilgan  shartnomaga  ko‘ra,  lizinga 
olingan  mashina  va  jihozlarning  shartnoma  muddati  tugagandan  so‘ng  lizing 
beruvchiga qaytariladi yoki lizing oluvchining ixtiyorida qoladi. Lizing o‘ziga xos 
bo‘lgan  shartnoma  hisoblanadi,  unda  ijara  elementlari  va  kredit  elementlari 
mujassamlashadi. Shu bois, lizing so‘zi “kredit – ijara” tarzida talqin etiladi.  
Lizing  iqtisodiy  mohiyatiga  ko‘ra,  kredit  munosabatlariga  xos  bo‘lib, 
kreditning  iqtisodiy  mohiyati  va  elementlarini  o‘zida  aks  ettirsada, kredit  sifatida 
to‘liq  e’tirof  etilmaydi.  Chunki,  kreditor  va  qarzdor  kapital  sifatida  pul  mablag‘i 

---

bilan  emas,  balki  ishlab  chiqaruvchi  jihozlar  vositasida  o‘zaro  munosabatga 
kirishadi.    Shu  bilan  birga,  lizing  kredit  hisoblanib,  unda  kreditning  barcha 
tamoyillari  o‘z  aksini  topadi,  shu  jihatdan    lizing  qiymat  shaklidagi  kredit 
ko‘rinishida emas, balki tovar shaklidagi kredit sifatida namoyon bo‘ladi. 
Iqtisodiyotda  lizingning  qator  ijobiy  jihatlari  mavjud  bo‘lib,  ularning 
asosiylari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
 – lizing oluvchi korxona va tashkilotlarda mashina va jihozlarni sotib olish 
uchun zarur bo‘lgan moliyaviy mablag‘lar yetishmovchiligi yoki  mavjud emasligi 
bilan  bog‘liq  muammolarni  bartaraf  etishga  ijobiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Ayniqsa,  o‘z 
faoliyatini  yangidan  boshlayotgan  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik 
sub’ektlariga qimmat va zamonaviy mashina va jihozlarni sotib olish bilan bog‘liq 
muammolarni yechishga yordam beradi. Bu iqtisodiyotda ishlab chiqarishni tashkil 
etishga va boshqa qator ijtimoiy – iqtisodiy ziddiyatlarni oldini olishda muhim rol 
o‘ynaydi; 
 –  ishlab  chiqaruvchi  tomonidan  ishlab  chiqarilgan  mashina  va  jihozlarni 
sotish  bilan  bog‘liq  muammolar  bartaraf  etilishi  natijasida  ishlab  chiqarish 
jarayonining uzluksizligi ta’minlanadi; 
 –  lizing  beruvchining  ixtiyoridagi  pul  mablag‘lari  samarali  manbalarga 
joylashtiriladi  va  buning  natijasida  ma’lum  darajada  foyda  olish  imkoniyati 
vujudga keladi.