O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi

Mavzu: Angliya va Germaniyada  ma'rifatchilik  adabiyoti
Reja:
1. Davrning xarakterli xususiyatlari
2. Yevropa mamlakatlarida ma'rifatchilik g`oyasining targ`ib etilishi
3. Nemis-frantsuz-ingliz ma'rifatchilari
Adabiyotlar
1.Sh.Normatova. Jahon adabiyoti. T., 2008. 
2.D.Defo. “Robinzon Kruzo”. T., 1991.
3.Q.Azizov, O.Qayumov. Chet el adabiyoti tarixi. T., 1994.
4.F.Boynazarov, A.Xolmurodov.  Jahon adabiyoti. Jizzax. 2008.
5.Amerika  adabiyoti asoslari. H Karomatov tarjimasi T. 2001. 
6.Q.Do`stmuhammad. Nobel mukofatini olgan adiblar.T.,Ma'naviyat, 2004.
Jahon   tarixida   XXVIII   asr   yangi   davrni   boshlab   berdi,   eski   tartiblarni   yemirib
tashladi.   Davlatlarning   taraqqiyot   bosqichida   yangi   davr   boshlandi.   Yaratilayotgan
jamiiyki asarlarda ma'rifatchilik g`oyalari keng targ`ib qilindi. Ma'rifat so`zi keng ma'noda
xalqni bilimli, ma'rifatli qilish ma'nosida qo`llansa, tor ma'noda esa,  iste'bdod tuzumining
zulmiga qarshi  olib borilgan  aqliy  harakatni ifoda etadi.  
Bu  adabiyotning estetik qarashlari  shu bilan  qadrli ediki ular san'atning tarbiyaviy
ahamiyatini     jamiyatni   qayta   qurish   maanfaatlariga   bo`y     sundirdi.     XVIII     asr
ma'rifatchilari yangi  ruhdagi falsafiy roman, fa'lsafiy  povest va drammatik turdagi asarlar
yaratdilar.  
Ma'rifatchilik harakati G`arbiy Yevropa mamlakatlarida ma'lum bir tizim   asosida
ko`rinmasa   ham   ular   ma'naviy   yuksaklik   taraqqiyparvar   adabiyot   uchun     mushtarak
tomonlari   mavjudki   u uning   taraqqiyparvar   xarakterida ko`rinadi.   Bu adabiyotning
Anglyadagi buyuk nomoyondalari   yetishib chiqdi. Robert Berns, Daniel Defo, Jonatan
Svift, Semyul Richerdson, Genri  Filding va boshqalar.  
Frantsuz adabiyotida ma'rifatchilik g`oyalarini targ`ib qilgan   shoirlardan Fransua
Volter,   Deni   Didro,   Jan,   Jak   Russo,   Per   Ogyusten   Bomarshe     kabi   falsafiy   adabiy
faoliyati Bilan mashhur adiblar yetishib chiqdi.   Nemis   ma'rifatchiligida  esa   Efraim
Lessing, Fridrix Shiller, Iogani Volfgang Gyoti singari buyuk lim va jamoyat arboblari
yetishib chiqdi.  
Angliya  ma'rifatchilik  adabiyotida   yorqin iz qoldirgan   adiblardan biri  Daniel
Defodir (1660 - 1731).
Defo Londonda     savdogar oilasida   tug`iladi. Bo`lajak yozuvchi   savdo ishlariga
qiziqadi, tijorat ishlari bilan   Yevropaning Partugaliya, Ispaniya, Italiya, Fransiya   kabi
mamlakatlariga boradi.  
“Robinzon Kruzo”  romani  1719-yil yaratiladi.  Romanning   yaratilishiga oid   aniq
dalillar bor.  
1713-yili ingliz yozuvchisi   Richard Stil “Angliyalik”     nomli jarnalda Aleksandr
Selkirk to`g`risidagi ocherki bilan       chiqadi. Aleksandr Selkirk   Shotlandiya   matrosi
bo`lib,   kema   kapitani   bilan   janjallashib   qoladi.   Uni   Janubiy   Amerikaninng   Chili
qirg`oqlaridagi    Xuan Fernandes   orollaridan biriga tushirib ketadilar.   Selkirk kimsasiz
orolda kimsasiz 4 yilu  4 oy  hayot kechiradi. U  deyarli yovvoyilashib qoladi. 1709-yili
112

---

Aim.uz
sobiq   matrosni   uchratgan   ingliz   kemasi   Angliyaga   olib   ketadi.   Aleksand   Selkirkning
ko`rgan kechirganlari  katta shov – shuvlarga  sabab   bo`ladi.   
Robinzon Kruzo yoshlik  yillarida hayotning ko`p azoblarini boshidan o`tkazadi, ota
– onasining  aytgan  nasihatlariga quloq solmay Londondagi  savdo kemasining  kapitani
bilan   tanishadi.     Dunyoning     ko`p   mamlakatlariga     tijorat   tufayli     dunyoning   ko`p
mamlakatlariga borib turadi. Robinzon Kruzo   kimsasiz orolda   yashay   boshlaydi   bu
yerda  25 yil yashagandan so`ng  bir  yigitni odamxurlardan ajratib oladi va unga Jumaboy
deb ism beradi.  Robinzon va uning sheriklarini  Angliyaga eltib qo`yadi.  
Asarda   tasvirlangan bu   obraz kuch   qudratli     tadbirkor kishi   iroda va g`ayrati
tuganmaydi. Odam oyog`i tegmagan yerda yashagan Robinzo Jamaboy Bilan dustlashadi
va uni o`ziga yaqin tutadi. O`zining insoniy qiyofasini yo`qotmaydi.   Robinzon Kruzo
yaratilganida     buyon     250-yildan     ortiq   vaqt   o`tib   bormoqda.   Robinzon   Kruzo   Dune
tillarining  ko`pchiligiga tarjima qilingan u ma'rifaatparvarlik ruhida yaratilgan asar bo`lib
yozuvchining katta  iste'dod sohibi  ekanligini ko`rsatadi.