Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi

Bitiruv  malakaviy  ishning  tarkibi  va  hajmi. 

Bitiruv  malakaviy    ishning 

tafsiloti,    kirish,    4  bob,    taklif  va  tavsiyalar,    xulosalar    va  foydalanilgan 

adabiyotlar  ro‘yxati kabi qismlardan tashkil topgan. 

Ishning    umumiy    hajmi        62-  betdan    iborat    bo‘lib,    unda    9    ta  rasmlar 

tasvirlangan.  Adabiyotlar   ro‘yxati   23 nomdan  tashkil  topgan.  

 

 

 

 

 

I BOB.   CHO‘L EKOTIZIMI VA UNING O‘ZIGA XOS 

XUSUSIYATLARI 

 

Cho‘l  zonasi  o‘ziga  xos  tabiiy  kompleks  bo‘lib,  Yer  sharining  mo‘tadil, 

subtropik  va  tropik  iqlim  mintaqalaridagi  o‘ta  qurg‘oqchil  kontinental  iqlimli 

hududlardan  iborat.  Cho‘llarning  paydo  bo‘lishi  va  rivojlanishi  sayyoramiz 

geografik  qobig‘ining  zonalligi  bilan  bog‘liqligi  aniqlangan.  Zonallik  esa,  yer 

yuzida  issiqlik  va  namlikning  bir  me’yorda  taqsimlanmaganligini  mahsulidir. 

Ayrim olimlar yuqoridagilar bilan birga orografik to‘siqlar, subtropik kengliklarda 

yil davomida yuqori atmosfyera bosimini hukmronligi, sovuq dengiz oqimlarining 

materik  sohillariga  ta’siri  kabi  omillar  ham  cho‘llarni  shakllanishida  etakchi  o‘rin 

tutadi,  deb  hisoblaydilar  (Abdulqosimov  A.A.,  2007).  Iqlimiy  ma’lumotlarga 

ko‘ra, hozir cho‘l va chalacho‘llar 4,7 mlrd. ga ni egallaydi. Quruqlikni qariyb 1/3 

qismini  ishg‘ol  etgan  bunday  joylarda  dunyo  aholisining  15  foizi  yashaydi 

(Volskiy V.V. va b., 2001).  

---

 

7

O‘rta  Osiyo  hududida  cho‘llarni  shakllanishi  alp  burmalanishiga  borib 

taqaladi.  Kaynazoy  erasining  neogen  davrida  sodir  bo‘lgan  alp  burmalanishi 

natijasida  o‘lka  janubidagi  Pomir,  Hindiqush,  Paropamiz,  Safedko‘h,  Bandi 

Turkiston,  Kopetdog‘  tog‘lari  ko‘tarilgan.  Mazkur  tog‘lar  Hind  okeanidan 

keladigan  iliq  va  sernam  havo  massalarini  to‘sib,  mintaqada  arid  zonani  hosil 

bo‘lishiga  hissa  qo‘shgan.  

Cho‘lshunos  olimlar  A.G.Babaev  va  Z.G.Freykin  (1977)  fikricha,